Vợ Nhặt

Lời bắt vần bông đùa ấy đã dẫn đến một câu chuyện tình độc đáo và cảm động.

Nhà văn Kim Lân, người viết truyện ngắn có tài đã phát hiện ra một tình huống khá độc đáo khiến cho truyện ngắn “Vợ nhặt” có sức hấp dẫn và có tư tưởng nhân văn sâu sắc. Đó là tình huống của một anh dân nghèo tên là Tràng, xấu trai, ế vợ lại “nhặt được vợ” trong vụ đói khủng khiếp ở miền Bắc nước ta vào năm 1945.

Khi Tràng vừa đẩy xe bò vừa xướng lên câu vè “Muốn ăn cơm trắng với giò này…” Tràng cũng không muốn chòng ghẹo cô nào, vậy mà bỗng dưng có một cô gái lên tiếng rồi cười tình với hắn. “Tràng thích lắm. Từ cha sinh mẹ đẻ đến, chưa có người con gái nào cười với hắn tình tứ như thế”. Gặp lại lần thứ hai, Tràng mời trầu, cô gái nói: “Có ăn thì ăn, chả ăn giầu”, thế là thị ngồi sà xuống ăn bánh đúc. Ăn một hơi bốn bát bánh đúc lại còn châm chọc Tràng: “Hà, ngon! Về chị ấy thấy hụt tiền thì bỏ bố!” Tràng nói thật “Làm đếch gì có vợ. Này nói đùa chư có về với tớ thì ra khuân hàng lên xe rồi cùng về!”. Nói thế Tràng cũng tưởng là nói đùa, ai ngờ thị về thật. Mới đầu anh cũng chợn nghĩ: thóc gạo này đến cái thân mình cũng chả biết có nuôi nổi không, lại còn đèo bòng. Rồi hắn chặc lưỡi “Kệ”.

Hôm ấy hắn đưa thị vào chợ tỉnh bỏ tiền ra mua cho thị cái thúng con đựng vài thứ lặt vặt và ra hàng cơm đánh một bữa thật no nê rồi cùng đẩy xe bò về.

Tình huống này đã gây ngạc nhiên cho cả xóm ngụ cư, cho mẹ Tràng và cho cả bản thân Tràng nữa. Tràng là một người đàn ông xấu xí, nghèo túng, dân ngụ cư (bị người làng khinh bỉ), xưa nay con gái không thèm để ý đến vả lại cũng không có tiền cưới vợ. Vậy mà bỗng dưng lấy được vợ, lại là vợ theo hẳn hoi.

Lại thêm giữa lúc đói kém, người như Tràng đến nuôi thân còn khó lại còn đèo bòng vợ với con. Cho nên khi Tràng dắt một người đàn bà lạ mặt về nhà, cả xóm ngụ cư đều ngơ ngác không hiểu thế nào. Họ chưa thể nghĩ đấy là vợ của anh ta và anh ta lại dám lấy vợ vào lúc này. Trong xóm rộn ràng lên những lời châm chọc của lũ trẻ “ chông vợ hài”. Người thì cho rằng là người dươi quê bà cụ Tứ lên. Người thì cãi là không phải, người quan sát tinh tế hơn thì cho rằng “Hay là vợ anh cu Tràng ? Ừ, khéo mà vợ anh cu Tràng thật anh em ạ, trông chị ta thèn thẹn hay đáo để!”. Có người lại hoài nghi vì thời buổi đói kém còn rước cái nợ đời về đó làm gì. “biết có nuôi nổi nhau sống qua được cái thì này không? ”

Bà cụ Tứ, mẹ Tràng lại còn ngạc nhiên hơn khi thấy một người đàn bà lạ trong nhà với con mình. “Đến giữa sân bà lão đứng sững lai…”, “Quái sao lại có người đàn bà nào ở trong đấy nhỉ?” “Sao lại chào mình bằng u?” “Ai thế nhỉ?” Cho đến khi người đàn bà lạ chào bà “U đã về ạ!” Bà vẫn chưa hiểu gì cả. Rồi đến lượt Tràng lên tiếng “Kìa nhà tôi nó chào u”, bà cũng vẫn không hiểu. Tràng phải giải thích rõ ràng “ Nhà tôi nó mới về làm bạn với tôi đấy u ạ! Chúng tôi phải duyên phải kiếp với nhau… Chẳng qua nó cũng là cái số cả”. Bây giờ bà lão mới hiểu. Bà nín lặng. Lòng người mẹ nghèo khổ ấy còn hiểu ra biết bao nhiêu cơ sự, vừa ai oán vừa xót thương số kiếp đứa con mình.

Giải thích cho mẹ như vậy nhưng chính Tràng cũng chưa hết ngạc nhiên. Nhìn thị ngồi ngay giữa nhà, đến bây giờ hắn vẫn còn ngờ ngợ! “Ra hắn đã có vợ rồi đấy ư?” Hắn chỉ tầm phơ tầm phào có vài bận, thế mà thành vợ chồng! Thậm chí sau đêm tân hôn anh ta vẫn chưa hết bàng hoàng. “Việc hắn có vợ đến hôm nay hắn vẫn còn ngỡ ngàng như không phải”.

Đây là một tình huống oái oăm không biết nên vui hay nên buồn, không biết nên mừng hay nên lo vì họ lấy nhau trong những ngày đói khủng khiếp “người chết như ngả rạ”. Dưới những gốc đa gốc gạo, bóng những người đói dật dờ đi lại lặng lẽ như những bóng ma. Tiếng quạ gào lên thê thiết. Cả xóm ngụ cư, trừ những đứa trẻ vô tư reo hò “chông vợ hài” còn thì ai cũng lo cho cặp vợ chồng này. Chính Tràng khỏe mạnh còn làm lụng vất vả kiếm được tiền mà vẫn lo đói “Thóc gạo này đến cái thân mình cũng chẳng biết có nuôi nổi không lại còn đèo bòng”.

Bà cụ Tứ thì tâm trạng đầy mâu thuẫn. Một mặt bà cũng mừng vì dù sao con bà cũng có vợ. Một mặt bà tủi vì gặp phải lúc đói khổ người ta mới lấy con mình. Nhưng cái lo vẫn đè nặng lòng bà, không biết chúng nó có nuôi nổi nhau sống qua cái đói này không. Bà thấy thương con dâu “Năm nay đói to đấy. Chúng mày lấy nhau lúc này, u thương quá…” Bà cụ nghẹn lời không nói được nữa, nước mắt cứ chảy xuống ròng ròng.

Xây dựng được tình huống truyện độc đáo như vậy, ý nghĩa của truyện càng thêm sâu sắc.

Từng tình tiết của truyện có giá trị tố cáo tội ác của thực dân, phát xít đã gây ra nạn đói khủng khiếp năm 1945. Nạn chết đói đe dọa tất cả mọi người. Mạng sống của con người trong thời buổi đen tối này thật là rẻ rúng.

Tác giả diễn tả được tâm trạng của những bà mẹ nghèo. Người ta dựng vợ gả chồng cho con là lúc ăn nên làm ra, những mong sinh con đẻ cái mở mặt sau này. Đằng này, vì đói người ta mới lấy đến con mình, mà con mình mới lấy được vợ. Kể ra làm được dăm ba mâm thì phải đấy, nhưng… nghèo, đói biết làm sao.

Người dân lao động dù ở trong tình huống bi thảm đến đâu, dù kề bên cái chết vẫn khao khát hạnh phúc, vẫn hướng về ánh sáng, vẫn tin vào sự sống vẫn hi vọng ở tương lai. Khi Tràng dẫn người đàn bà lạ về xóm giữa lúc đen tối vậy mà vẫn làm cho cuộc sống xôn xao “có cái gì lạ lùng và tươi mát thổi vào cuộc sống đói khát, tăm tối ấy của họ”. Còn Tràng, khi đi bên cạnh người đàn bà theo mình bỗng quên hết cảnh đói khát. Mặt hắn có một vẻ gì “phớn phở” khác thường. Hắn tủm tỉm cười nụ một mình và hai mắt thì sáng lên lấp lánh. “Một cái gì mới mẻ, lạ lắm, chưa từng thấy ở người đàn ông nghèo khổ ấy. nó ôm ấp, mơn man khắp da thịt…”. Bà cụ Tứ đầy lo âu nhưng niềm vui vẫn nở trên khuôn mặt. Ai giàu ba họ, ai khó ba đời, bà cụ tin như thế. Và bà trở nên “nhẹ nhõm, tươi tỉnh khác ngày thường cái mặt bủng beo u ám của bà rạng rỡ hẳn lên”. Bà lão lo thu dọn nhà cửa, quét tước sạch sẽ, hình như ai nấy đều nghĩ rằng nhà cửa quang quẻ, nề nếp thì cuộc đời họ sẽ khấm khá hơn”.

Phát hiện được một tình huống độc đáo oái oăm, nhà văn Kim Lân đã dẫn đến một chủ đề sâu sắc, nhân bản: trong hoàn cảnh đói khổ nghèo hèn, thậm chí trước cái chết, những người lao động vẫn hướng về sự sống, vẫn khát khao hạnh phúc, vẫn tin tưởng vào ngày mai.

Kim lân là một trong những nhà văn tài hoa của xứ sở Kinh Bắc.Tuy viết không nhiều nhưng sáng tác nào của ông cũng đẻ lại những ấn tượng khá sâu đậm.Trong số đó có truyện ngắn "Vợ nhặt". Điều làm nên sự thành công cho thiên truyện chinh là nhà văn đã xây dưng được một tình huống rất độc đáo. Đó là câu chuyện anh Tràng có vợ giữa năm đói khủng khiếp.

Tình huống trên trươc hết là một điều lạ. Lạ vì hai lí do: Tràng là một người vùa nghèo, vừa xấu,lại là dân ngụ cư,bỗng nhiên có vợ mà còn là vợ theo. Hơn nữa, trong nạn đói này Trang nuôi thân còn chẳng xong vậy mà dám lấy vợ. Điều đó đã dẫn đến sự ngac nhiên trong tâm trạng của mọi người.

Lũ trẻ con - cái lứa tuổi chưa hề biết lo biết nghĩ thì chúng lại không tỏ ra ngạc nhiên. Chúng hiểu ngay ra sự việc. Chúng còn nói lái đẻ trêu Tràng: "Anh Tràng ơi! Chông vợ hài."
Chớ trêu thay những người lớn - những con người đã tưng trảỉ đời thì lại đi hết tư ngạc nhiên này đén ngạc nhiên khác. Người dân trong xóm ngụ cư tháy lạ lắm, sự ngac nhiên của họ được đánh dấu bằng hàng loạt những câu hỏi: "-Ai đáy nhỉ?...Hay là người dưới quê bà cụ Tứ mới lên? -Chả phải,từ ngày còn mồ ma ông cụ Tứ có thấy họ mạc nào lên thăm đâu. -Quái nhỉ?"

Nỗi ngạc nhiên ấy đã được đảy lên kịch tính ở bà cụ Tứ - mẹ của Tràng. . Những người dân xóm ngụ cư ngạc nhiên đã đành, bà còn là mẹ. Những người mẹ vốn rất nhạy cảm, những người mẹ có con trai, con gái lớn lại càng nhạy cảm hơn. Vậy mà khi về đến nhà, thấy thái độ của người con trai khác mọi ngày và thấy có một người đàn bà lạ đứng ở đầu giường con trai mình chào mình bằng "u" thì bà lại vô cùng thắc mắc: "Quái, sao lại có người đàn bà nào ở trong ấy nhỉ? Người đàn bà nào lại đứng ngay đàu giường thằng con mình thế kia? Sao lại chao mình bằng u? Không phải cái Đục mà. Ai thế nhỉ?" Phải chăng ngòi bút của Kim Lân đã tỏ ra quá đà? Không phải như vậy. Nhà văn một lòng đi về với đất, với người, với cái phần hậu nguyên thuỷ của đời sống người nông dân không bao giờ tỏ ra quá đà. Bởi thế,diễn tả nỗi ngạc nhiên của người mẹ trước một việc hệ trọng của cuộc đời con nhà văn muốn nói lên một sự thật rát đau lòng: Có lẽ chính cái đói đã làm mất đi sự nhạy cảm vốn có trong lòng người mẹ.(Mong cho con có được vợ, được yên bề gia thất, chắc chắn là niềm khao khát vẫn âm ỉ trong tâm trí người mẹ nhưng do hoàn cảnh quá ngặt nghèo nên bà cụ Tứ không còn tin đó là sự thật)

Tình huông trên không chỉ là một điều lạ mà còn là một tình cảnh hết súc éo le. Thông thường, việc xây dưng mái ấm gia đình là chuyện vui mừng, nhưng anh Tràng lấy vợ lúc này không biết nên mừng hay nên lo, nên buồn hay nên vui nữa.

Những người dân ngụ cư khi đã hiểu ra đựoc đôi phần, họ rất mừng cho anh. Niềm vui rang ngời trên từng khuôn mặt "Những khuôn mặt hốc hác, u tối của họ bỗng dưng rang rỡ hẳn lên". Tuy nhiên, niềm vui mới chỉ thoáng qua mà nỗi lo lắng lại ngập tràn. Nỗi lo lắng ấy đã bật ra thành những tiêng than "Ôi chao! Giời đất này còn rước cái của nợ đời về. Biết có nuôi nổi nhau sống qua được cái thì này không". Đây là một nỗi lo thường trực, luôn canh cánh trong lòng mọi người bởi nạn đói. Nạn đói khủng khiếp ấy khiến họ không còn nghĩ đến chuyện dựng vợ gả chồng nữa nên cực chẳng đã họ đã gọi nguồn yêu thương kia là "của nợ đời".

Và trong bà cụ Tứ, tắt cả những cung bậc của cảm xúc đã diễn ra thật xúc động. Sau phút ngạc nhiên, khi anh Tràng giới thiệu người vợ, "lòng người mẹ nghèo khổ ấy đã hiểu ra biết bao cơ sự vừa ai oán, vùa xót thương cho số kiếp của con mình". Lòng thương con đã trào ra trong nỗi xót xa tủi hờn "Chao ôi, người ta dưng vợ gả chông cho con là lúc trong nhà ăn nên làm nổi. Con mình thì..." Bà cụ tủi cho mình, cho số kiếp của con lấy vợ trong nạn đói...Trong người mẹ luôn chan chúa lòng thương con, thương đến múc đau đớn và niềm thương ấy đã dẫn đến sự lo lắng: "Biết rằng chúng nó có nuôi nổi nhau sống qua cơn đói khát này không?". Lại là nối lo thương trực ấy, ý nghĩ ấy - một ý nghĩ không bao giờ nguôi ở mỗi con người lúc này. Nhưng người con dâu đã đứng đấy khiến bà cụ Tứ phải nghĩ đến cảnh đời tội nghiệp: "Người ta có gặp bước khó khăn đói khổ này, người ta mới lấy đến con mình. Mà con mình mới có được vợ..."Giờ đây, trong ý nghĩ của người mẹ là cả một niềm cảm thông sâu sắc, vẫn đầy trân trọng, không một chút rẻ rúng, khinh khi mà ngược lại dường như còn có cả niềm hoan hỉ biết ơn. Thế là từ nay con trai cụ đã có vợ, nó đã yên bề gia thất. Bởi vậy bà cụ đã chấp nhận người con dâu bằng cả sự mừng lòng "Ừ, thôi thì các con đã phải duyên, phải kiếp với nhau,u cũng mừng lòng". Quả thực tình thương của mẹ là vô bờ!

Mặc dù niếm vui của cụ cứ bị cái buồn, cái lo níu kéo xuống nhưng cụ vẫn cố vui và tỏ ra rất chu đáo để mừng cho các con. Cụ đã gọi người con dâu mơi là con và nghĩ đến chuyện làm dăm ba mâm cỗ. Rõ ràng hiện thưc đói nghèo thì không thể có dăm ba mâm cỗ trước mắt đượcnnhhuưnngg đã có dăm ba mâm cỗ trong lòng người mẹ, bà cụ coi ngày hôm nay là chuyện hệ trọng nhất cuộc đời con. Quí hoá biết bao tấm lòng của người mẹ! Bà cụ tỏ ra rất tâm lí khi dặn con; "Kiếm ít nứa về đan cái phên để ngăn chỗ ở vợ chồng con cho kín đáo". Niềm vui rang ngời trên khuôn mặt người mẹ. Bà cụ Tứ đã đãi nàng dâu bũa cơm sáng đầu tiên và động viên các con "không ai khó ba đời". Đó là niêm tin có cội nguồn từ trong tâm thức của dân tộc. Cụ còn vẽ ra cả một tương lai tươi sáng "khi nào có tiền ta mua lấy đôi gà.Tao tính rằng cái chỗ đầu bếp kia làm cái chuồng gà thì tiện quá. Này ngoảnh đi ngoảnh lại chả mấy mà có ngay đàn gà cho mà xem..." Rồi cụ đon đả đưa cho con trai, con dâu bát cháo cám. Cuộc sông khốn khó tới mức đẩy con người đến chỗ phải sống kiếp sống của loài vật. Và chính trong hoàn cảnh áy càng làm sáng lên tấm lòng của người mẹ. Bà cụ cố tỏ ra vui,đùa với con đẻ cho con nuốt được miếng cám đắng chát để duy trì sự sống.

Dựng nên tình huống truyện độc đáo, nhà văn vùa có điều kiện để khắc hoạ tâm lí nhân vật, vùa làm nổi bật nhiều ý nghĩa hiện thực hết sức xót xa. Còn gì tội nghiêp hơn là việc anh Tràng có vợ mà không có đến một nghi thức hay sính lễ cưới xin nào. Nhưng cũng từ cái hiện thực rất đỗi xót xa ấy, tác giả đã phát hiện và khẳng định những điều thật kì diệu: Dù cuộc sống có bi thảm đến đâu, dù có kề bên cái chết đi chăng nũa thì vẻ đẹp của tình người, niềm khát khao hạnh phúc và mái ấm gia đình sẽ vượt lên trên tất cả.

Kim Lân là một trong những nhà văn tài hoa của xứ sở Kinh Bắc.Tuy viết không nhiều nhưng sáng tác nào của ông cũng đẻ lại những ấn tượng khá sâu đậm.Trong số đó có truyện ngắn "Vợ nhặt". Điều làm nên sự thành công cho thiên truyện chinh là nhà văn đã xây dưng được một tình huống rất độc đáo. Đó là câu chuyện anh Tràng có vợ giữa năm đói khủng khiếp.

Tình huống trên trươc hết là một điều lạ. Lạ vì hai lí do: Tràng là một người vùa nghèo, vừa xấu,lại là dân ngụ cư,bỗng nhiên có vợ mà còn là vợ theo. Hơn nữa, trong nạn đói này Trang nuôi thân còn chẳng xong vậy mà dám lấy vợ. Điều đó đã dẫn đến sự ngac nhiên trong tâm trạng của mọi người.

Lũ trẻ con - cái lứa tuổi chưa hề biết lo biết nghĩ thì chúng lại không tỏ ra ngạc nhiên. Chúng hiểu ngay ra sự việc. Chúng còn nói lái đẻ trêu Tràng: "Anh Tràng ơi! Chông vợ hài."
Chớ trêu thay những người lớn - những con người đã tưng trảỉ đời thì lại đi hết tư ngạc nhiên này đén ngạc nhiên khác. Người dân trong xóm ngụ cư tháy lạ lắm, sự ngac nhiên của họ được đánh dấu bằng hàng loạt những câu hỏi: "-Ai đáy nhỉ?...Hay là người dưới quê bà cụ Tứ mới lên?
-Chả phải,từ ngày còn mồ ma ông cụ Tứ có thấy họ mạc nào lên thăm đâu. -Quái nhỉ?"

Nỗi ngạc nhiên ấy đã được đảy lên kịch tính ở bà cụ Tứ - mẹ của Tràng. . Những người dân xóm ngụ cư ngạc nhiên đã đành, bà còn là mẹ. Những người mẹ vốn rất nhạy cảm, những người mẹ có con trai, con gái lớn lại càng nhạy cảm hơn. Vậy mà khi về đến nhà, thấy thái độ của người con trai khác mọi ngày và thấy có một người đàn bà lạ đứng ở đầu giường con trai mình chào mình bằng "u" thì bà lại vô cùng thắc mắc: "Quái, sao lại có người đàn bà nào ở trong ấy nhỉ? Người đàn bà nào lại đứng ngay đàu giường thằng con mình thế kia? Sao lại chao mình bằng u? Không phải cái Đục mà. Ai thế nhỉ?" Phải chăng ngòi bút của Kim Lân đã tỏ ra quá đà? Không phải như vậy. Nhà văn một lòng đi về với đất, với người, với cái phần hậu nguyên thuỷ của đời sống người nông dân không bao giờ tỏ ra quá đà. Bởi thế,diễn tả nỗi ngạc nhiên của người mẹ trước một việc hệ trọng của cuộc đời con nhà văn muốn nói lên một sự thật rát đau lòng: Có lẽ chính cái đói đã làm mất đi sự nhạy cảm vốn có trong lòng người mẹ.(Mong cho con có được vợ, được yên bề gia thất, chắc chắn là niềm khao khát vẫn âm ỉ trong tâm trí người mẹ nhưng do hoàn cảnh quá ngặt nghèo nên bà cụ Tứ không còn tin đó là sự thật)

Tình huông trên không chỉ là một điều lạ mà còn là một tình cảnh hết súc éo le. Thông thường, việc xây dưng mái ấm gia đình là chuyện vui mừng, nhưng anh Tràng lấy vợ lúc này không biết nên mừng hay nên lo, nên buồn hay nên vui nữa.

Những người dân ngụ cư khi đã hiểu ra đựoc đôi phần, họ rất mừng cho anh. Niềm vui rang ngời trên từng khuôn mặt "Những khuôn mặt hốc hác, u tối của họ bỗng dưng rang rỡ hẳn lên". Tuy nhiên, niềm vui mới chỉ thoáng qua mà nỗi lo lắng lại ngập tràn. Nỗi lo lắng ấy đã bật ra thành những tiêng than "Ôi chao! Giời đất này còn rước cái của nợ đời về. Biết có nuôi nổi nhau sống qua được cái thì này không". Đây là một nỗi lo thường trực, luôn canh cánh trong lòng mọi người bởi nạn đói. Nạn đói khủng khiếp ấy khiến họ không còn nghĩ đến chuyện dựng vợ gả chồng nữa nên cực chẳng đã họ đã gọi nguồn yêu thương kia là "của nợ đời".

Và trong bà cụ Tứ, tắt cả những cung bậc của cảm xúc đã diễn ra thật xúc động. Sau phút ngạc nhiên, khi anh Tràng giới thiệu người vợ, "lòng người mẹ nghèo khổ ấy đã hiểu ra biết bao cơ sự vừa ai oán, vùa xót thương cho số kiếp của con mình". Lòng thương con đã trào ra trong nỗi xót xa tủi hờn "Chao ôi, người ta dưng vợ gả chông cho con là lúc trong nhà ăn nên làm nổi. Con mình thì..." Bà cụ tủi cho mình, cho số kiếp của con lấy vợ trong nạn đói...Trong người mẹ luôn chan chúa lòng thương con, thương đến múc đau đớn và niềm thương ấy đã dẫn đến sự lo lắng: "Biết rằng chúng nó có nuôi nổi nhau sống qua cơn đói khát này không?". Lại là nối lo thương trực ấy, ý nghĩ ấy - một ý nghĩ không bao giờ nguôi ở mỗi con người lúc này. Nhưng người con dâu đã đứng đấy khiến bà cụ Tứ phải nghĩ đến cảnh đời tội nghiệp: "Người ta có gặp bước khó khăn đói khổ này, người ta mới lấy đến con mình. Mà con mình mới có được vợ..."Giờ đây, trong ý nghĩ của người mẹ là cả một niềm cảm thông sâu sắc, vẫn đầy trân trọng, không một chút rẻ rúng, khinh khi mà ngược lại dường như còn có cả niềm hoan hỉ biết ơn. Thế là từ nay con trai cụ đã có vợ, nó đã yên bề gia thất. Bởi vậy bà cụ đã chấp nhận người con dâu bằng cả sự mừng lòng "Ừ, thôi thì các con đã phải duyên, phải kiếp với nhau,u cũng mừng lòng". Quả thực tình thương của mẹ là vô bờ!

Mặc dù niếm vui của cụ cứ bị cái buồn, cái lo níu kéo xuống nhưng cụ vẫn cố vui và tỏ ra rất chu đáo để mừng cho các con. Cụ đã gọi người con dâu mơi là con và nghĩ đến chuyện làm dăm ba mâm cỗ. Rõ ràng hiện thưc đói nghèo thì không thể có dăm ba mâm cỗ trước mắt được nhưng đã có dăm ba mâm cỗ trong lòng người mẹ, bà cụ coi ngày hôm nay là chuyện hệ trọng nhất cuộc đời con. Quí hoá biết bao tấm lòng của người mẹ! Bà cụ tỏ ra rất tâm lí khi dặn con; "Kiếm ít nứa về đan cái phên để ngăn chỗ ở vợ chồng con cho kín đáo". Niềm vui rang ngời trên khuôn mặt người mẹ. Bà cụ Tứ đã đãi nàng dâu bũa cơm sáng đầu tiên và động viên các con "không ai khó ba đời". Đó là niêm tin có cội nguồn từ trong tâm thức của dân tộc. Cụ còn vẽ ra cả một tương lai tươi sáng "khi nào có tiền ta mua lấy đôi gà.Tao tính rằng cái chỗ đầu bếp kia làm cái chuồng gà thì tiện quá. Này ngoảnh đi ngoảnh lại chả mấy mà có ngay đàn gà cho mà xem..." Rồi cụ đon đả đưa cho con trai, con dâu bát cháo cám. Cuộc sông khốn khó tới mức đẩy con người đến chỗ phải sống kiếp sống của loài vật. Và chính trong hoàn cảnh áy càng làm sáng lên tấm lòng của người mẹ. Bà cụ cố tỏ ra vui,đùa với con đẻ cho con nuốt được miếng cám đắng chát để duy trì sự sống.

Dựng nên tình huống truyện độc đáo, nhà văn vùa có điều kiện để khắc hoạ tâm lí nhân vật, vùa làm nổi bật nhiều ý nghĩa hiện thực hết sức xót xa. Còn gì tội nghiêp hơn là việc anh Tràng có vợ mà không có đến một nghi thức hay sính lễ cưới xin nào. Nhưng cũng từ cái hiện thực rất đỗi xót xa ấy, tác giả đã phát hiện và khẳng định những điều thật kì diệu: Dù cuộc sống có bi thảm đến đâu, dù có kề bên cái chết đi chăng nũa thì vẻ đẹp của tình người, niềm khát khao hạnh phúc và mái ấm gia đình sẽ vượt lên trên tất cả.

Đặt tên tác phẩm là Vợ Nhặt, Kim Lân đã gây một cú sốc cho độc giả. Nó gợi một tình huống đây không phảI là chuyện cưới vợ theo nghĩa truyền thống ngàn đời và đặc biệt hết sức thiêng liêng đối với người Việt. Người vợ này được nhặt như người đi đường ngẫu nhiên thấy một vật gì đó mà người ta vứt đi rồi nhặt lên. “Nhặt” có thể do tò mò, có thể dùng, có thể vứt, nói cách khác của nhặt nhạnh thường là thứ vô giá trị, người nhặt thường bất chợt ngẫu nhiên bắt gặp chứ không có chủ ý định sẵn. Người vợ được nhặt này gợi cho ta về một con người không bằng cái rơm, cọng cỏ, không bằng con vật bởi vì tình huống để nhặt cô ta về làm vợ của nhân vật Tràng hoàn toàn có thể hiểu được bởi nạn đói đang đe dọa sự tồn tại của mọi người. Theo trai về làm vợ người chỉ có một mục đích rất cụ thể là hi vọng được ăn, được tồn tại. Tuy nhiên, “Vợ nhặt” không chỉ nói về câu chuyện nhặt được vợ mà nó muốn trình bày quan niệm của Kim Lân đánh giá phẩm chất của người phụ nữ vì quá đói mà làm vợ người ta. Động từ “nhặt”ở đây mang ý nghĩa của tính từ: Nó là những giá trị vô cùng rẻ rúng của những sự vật được “nhặt”. “Vợ nhặt” có nghĩa là người vợ không có giá trị, một kiểu đặt tên gợi ta nhớ chuyện cổ tích như “Lấy vợ cóc” chẳng hạn.

Kim Lân được xem là nhà văn của nông thôn Việt Nam,của những người lao động đáng thương tội nghiệp mà đôn hậu chất phát,của những kiếp đời đầy tủi hờn tuy lấm lem bùn đất nhưng vẫn tràn trề hi vọng,niềm tin.Người ta thấy trong hầu hết các tác phẩm của ông đều thấm đượm một thứ tình cảm rất nhân văn,một thứ tình cảm chân thành,bình dị nhưng rất đỗi cao quý và thiêng liêng. Đó là tình quê,tình người hoà lẫn trong tình yêu thương của những người dân nghèo tiêu biểu như Tràng,như người phụ nữ không tên,như bà cụ Tứ trong truyện ngắn “Vợ nhặt” viết năm 1954 của tác giả.Truyện ngắn không chỉ gửi vào cảnh tăm tối,khốn cùng của xã hội lúc bấy giờ những mầm sống vẫn cố hướng về ánh sáng,hướng về tương lai mà còn tái hiện lại trước mắt ta một không gian năm đói (1945) thật thảm hại,thê lương,không gian cho ra đời tình huống truyện hết sức độc đáo: “Sự xuất hiện của một đám cưới giữa một đám ma khổng lồ, đau thương nhất của cả dân tộc”.Có thể nói trong văn học từ xưa đến nay,chưa từng có một cuộc hôn nhân nào lại thảm đạm và gây nhiều ám ảnh cho người đọc như trong “Vợ nhặt” của Kim Lân .Song cũng chính nhờ điều này đã thể hiện tài năng xuất sắc của nhà văn trong nghệ thuật tạo dựng tình huống truyện.

Nông thôn và nông dân vốn là đề tài quen thuộc của thể loại truyện ngắn tưf xưa và nay. Dù ta phân loại dòng văn học tiểu thuyết theo phương diện nào cũng không thể bỏ qua dòng tiểu thuyết về nông thôn. Với đề tài đó, nhiều nhà văn đã trở nên nổi tiếng và học cũng đã cho ra đời nhiều tác phẩm có giá trị. Chẳng hạn trước Cách mạng tháng Tám có tác phẩm Tắt đèn của Ngô Tất Tố, tác phẩm Chí Phèo của Nam Cao, rồi tác phẩm Con trâu của Trần Tiêu...Những tác phẩm này đã được viết với nội dung đơn giản nhưng mang tư tưởng khá sâu sắc. Trong số những nhà văn viết về nông thôn đó, có một người tuy viết sau và viết ít, nhưng khi tác phẩm vừa ra đời thì đã cho mọi người ưa thích và hoan nghênh. Đó chính là truyện ngắn Vợ nhặt của nhà văn Kim Lân. Với truyện ngắn Vợ nhặt, Kim Lân đã viết rất chân thật và hết sức sắc sảo và để lại ấn tượng sâu đậm trong lòng người đọc.
Thông thường một tác phẩm chỉ có thể đứng vững khi nhà văn có nội dung mới, cách nói mới. Tác phẩm Vợ nhặt của Kim Lân cũng vậy.
Trước hết, mới qua cái tựa đề Vợ Nhặt thôi mà nó cũng đã mang lớp ý nghĩa, nó gây cho độc giả một sự chú ý hết sức đặc biệt trước khi thưởng thức tác phẩm. Bởi xưa nay trên thế gian người ta nói là nhặt được cái này, cái nọ chớ có ai nói là nhặt được vợ bao giờ. Vả lại, lấy vợ vốn là một trong ba vịêc khó nhất đời của người đàn ông: “tậu trâu, lấy vợ, làm nhà”. Bởi vì việc dựng vợ, dựng chồng phần nhiều được tổ chức thế này thế nọ, hết sức long trọng. Ấy vậy mà anh Tràng tự nhiên nhặt đựơc cô vợ thì quả thật là việc bất ngờ, lý thú. Và với cái nội dung đó thì chỉ có cái nhan đề Vợ nhặt mói nói đúng và sát với diễn biến câu chuyện mà thôi. Cũng với nhan đề độc đáo đó mà Kim Lân đã nói lên được thân phận con người lao động nông dân trong những năm bốn mươi lăm đói kém đến nỗi vợ mà người ta có thể nhặt được một cách dễ dàng như nhặt một cọng rơm, cọng cỏ vậy.
Một điều quan trọng hơn góp phần tạo nên sự thành công của tác phẩm đó chính là nghệ thuật dựng truyện. Đọc qua những trang truyện ngắn Vợ nhặt của Kim Lân một sự tưởng tượng hết sức phong phú cứ gợi và diễn ra trong tâm trí của chúng ta. Một bức tranh nông dân trong những năm bị cái đói hoành hành của một phần tư đất nước, cứ như rõ mồn một. Nhân dân lao động bị đói, tiều tuỵ đáng thương cứ hiện lên trước mắt. Còn nỗi đau đớn nào hơn khi chứng kiến cái cảnh “ Cái đói đã tràn về” trẻ con vì đói khát mà “chúng ngồi ủ rũ không buồn nhúc nhích”. Trẻ em vì thế, người lớn phải trôi dạt nay đây mai đó. Một cọng rau cho đỡ đói cũng không, đâu tới hạt cơm hạt thóc... bởi thế nhữn góc tường, phố chợ người đói nằm “la liệt như ngã rạ” càng kinh tởm và đớn đâu khi có “cái mùi gây gây của xác người chết”.
Kim Lân đã dân truyện dựng cảnh hiện thực một cách độc đáo như vậy nhưng về phương diện khác cách xây dựng nhân vật và diễn biến tâm lý nhân vật lại càng độc đáo hơn. Nhân vật Tràng hiện lên qua trang văn với đầy đủ những gì chân thật nhất của người nông dân - người nông dân bị đói khát: “Chiếc áo vắt trên vai , dường như mỏi mệt, vật vã của buổi chiều đè nặng trên cái lưng to của hắn”. Ôi tiếng “hắn” cái tiếng xưng gọi mà ta đã quen thuọc ở Chí Phèo của Nam Cao nay lại hiện lên trước mắt : “Hắn ngồi khóc, khóc rồi chửi, hắn chửi ai? Hắn chửi đời, chửi giời, chửi cả làng Vũ Đại, chửi cả những thằng cha mẹ nào đẻ ra hắn....” Tiếng hắn vẻn vẹn vậy thôi, ghê tởm ư? Thù ghét ư? Khinh bạc ư?
Không ! Cả hai nhà văn Kim Lân và Nam Cao đều gợi lên tiếng hắn với tất cả niềm đau xót, thương cảm ,trân trọng.
Ai đã một lần đọc Vợ nhặt,làm sao không xúc động và có thể quên đựơc một nhân vật - bà cụ Tứ - mẹ anh Tràng.
Không biết được chuyện con mình – Tràng - nhặt đựơc vợ mang về tâm trạng của cụ diễn biến thật phong phú, phức tạp. Trong những ngày tháng bị cái đói bất hạnh, bà thấu hiểu. Bà rất ý thức về việc dựng vơ, dựng chồng cho con mình “phải làm thế này, thế nọ”. Nhưng trời ơi “ cái khó bó cái khôn”. Con người ta có thấu hiểu cái lo lắng đến đâu thì cũng chỉ là con số không. Bởi vậy, cụ Tứ chỉ biết nghĩ “tủi thân, tủi phận” mà thôi. Bà thương con mình rồi thương con dâu. Cun nhìn người đaà bà lòng đầy thương xót. Hỡi ơi ! Có ai thấu hiểu cho cụ không ? Tình thương yêu, sự đồng cảm, chịu đựng hoàn cảnh không chỉ riêng ai – cái đói cái khát – đã khiến lòng cụ không nghĩ gì khác, lờn nói đầy xúc động của cụ “Chúng mày lấy nhau lúc này”...thương quá ! Sao nó mặn mà , sâu đậm đến vậy.Hoàn cảnh đói khát đến chết người vậy mà nổi lên cái nền ấy một khối đầm ấm yêu thương làm sao, có lẽ truyền thống ngàn đời của dân tộc “Thương người như thể thương thân”, “Lá lành đùm lá rách” đựơc Kim Lân gửi gắm qua những trang văn xúc động này.
Việc Tràng đã có vợ vừa là niềm vui, vừa là nỗi lo của bà cụ Tứ. Có cha mẹ nào không sung sướng, hạnh phúc khi con cái của mình đủ lông đủ cánh trải qua thời niên thiếu nay trưởng thành đã có vợ có chồng....Còn lo là lo vì hoàn cảnh hiện tại từ trước đến giờ chỉ có hai mẹ con, nạn đói hoành hành vốn đã khó đủ ăn nay thêm một miệng ăn lại càng khó khăn vất vả thêm. Tuy vậy, niềm vui vẫn là phần nhiều “khuôn mặt bủng beo của bà rạng rỡ hẳn lên”, “bà cụ nói toàn chuyện vui, chuyện tương lai sau này”, bà cố giấu nỗi lo để cho con dâu được vui vẻ. Tuy vậy bà vẫn “nghẹn” lời. Bà vẫn tin tưởng ở con, ở tương lai rạng rỡ hơn. Một câu nói đầy tự tin cảu cụ “Tụi mày ráng bảo nahu mà làm ăn may ra trời cho khá hơn không...có ai giàu ba họ có ai khó ba đời đâu”. Quả là một sự tin tưởng hoàn toàn khách quan, có căn cứ, khó khăn rồi nhất định sung sướng, hạnh phúc. Nếu nói như Hồ Chí Minh trong Trời hửng thì cũng chẳng khác nào : Hết mưa là hửng nắng lên thôi, hết khổ là vui vốn lẽ đời. Vì thực tế là như vậy, hình ảnh lá cờ đỏ tung bay cùng với đám người cướp kho thóc ở cuối truyện cũng hiện lên trong tâm trí Tràng đã mở ra một số phận nhân vật một khung trời mới đi làm cách mạng với những thắng lợi vang dậy non sông như Cách mạng tháng Tám, Điện Biên Phủ sau này.
Với cách dựng truyện độc đáo, xây dựng nhân vật với sự chuyển biến tâm lí, tinh tế Kim Lân đã thành công đáng kể với truyện ngắn Vợ Nhặt. Có thể với nhân vật, tình tiết câu chuyện đi qua số phận nhân vật là sự mở đầu cho ý thức đấu truanh, giác ngộ cách mạng. Dù chỉ thông qua một vài câu nói đến “lá cờ đỏ’, “Việt Minh” nhưng Kim Lân đã thành công được và không để cho số phận nhân vật mình tối tăm bế tắc như chị Dậu – anh Pha như Chí Phèo, anh kép Tư Bền...trước đó.
Tóm lại , đồng cảm với Kim Lân, xót thương,c ảm thông cho những con người trong Vợ nhặt, ta hãy hát cùng Tố Hữu ca khúc vốn là truyền thống của dân tộc Việt Nam ngàn đời:
Có gì đen trên đời hơn thế
Người với người sống để yêu nhau.

Đọc Vợ nhặt của Kim Lân tôi lại rờn rợn nhớ đến Một đám cưới nghèo của Nam Cao với những bóng đen lầm lũi đi trong màn sương chiều nhập nhoạng. Cái đói, cái nghèo ấy sao đầy kinh hoàng và u ám đến thế. Chính cái đói, cái nghèo đó tạo nên cho Vợ nhặt một tình huống hết sức độnc đáo và hấp dẫn. Và vì thế, Kim Lân đã đóng góp một truyện ngắn vào loại hay nhất trong văn học Việt Nam hiện đại
Ngay từ tựa đề của tác phẩm cũng gợi lên sự chua xót, mai mỉa, một nỗi đâu không thể nói thành lời. “Nhặt vợ”, một hành động nghe sao đơn giản và dễ dàng đến như vậy? Điều đó hoàn toàn trái ngược với quan niệm của dân gian:
Tậu trâu, lấy vợ, làm nhà
Trong ba việc ấy thật là khó thay
Vậy mà ở đây Tràng đã nhặt được vợ hẳn hoi, trong cơn đói khủng khiếp mà có lẽ “đến năm 2000 con cháu chúng ta vẫn kể cho nhau nghe để rùng mình” đang hoành hành. Cái lạ thường, kì dị của hành động đã tạo nên một tình huống vô cùng độc đáo mang ý nghĩa phân phối toàn bộ tác phẩm.
Đã từ lâu, dân làng cái xóm ngụ cư này đã quá quen với hình ảnh vộp vạp, thô kệch của Tràng với cái cười “hềnh hệch” vô hồn lúc nào cũng nở trên môi, Tràng nghèo túng, xấu xí, đần độn hơn cả những con người tồi tàn, bèo bọt ở cái xóm làng thì làm gì có thể lấy được vợ? Thế nhưng hôm nay, bên cạnh cái lưng to rộng như lưng gấu của hắn lại có cả một người đàn bà rón rén và e thẹn. Điều đó gợi nên sự kinh ngạc cho cả xóm. Sự tòm mò, xoi mói cứ lan dần theo từng bước đi của Tràng và người đàn bà trên con đường xao xác, heo hút. Mọi người cứ xì xầm bàn tán “Ai đấy nhỉ ! Hay là người nhà bà cụ Tứ mới lên?” “Chả phải, từ ngày còn mồ mả ông cụ Tứ có thấy họ mạc nào lên thăm đâu?” thỉnh thoảng lại “rung rúc” vang lên tiếng cười đầy ghê rợn như tiếng cú báo hiệu tai ương và chết chóc vọng mại theo đôi uyên ương về cuối xóm. Mặc cho những lời bàn tán, Tràng vẫn lầm lũi bước dưới những gốc gạo sù sì có “bóng những người đói đi lặng lẽ như những bóng ma thay cho khách” và tiếng quạ gào lên thê thiết từng hồi thay cho pháo cười. Câu chuyện chìm trong nặng nề và sợ hãi, đầy những cảnh ma quái, đen tối. Cái đói đã luồn những làn gió chết chóc mọi nơi. Vậy mà Tràng lại có vợ “Ôi chao! Biết có nuôi nổi nhau qua được cái thời này không”
Tình huống Tràng có vợ gây ra ấn tượng rất mạnh. Cả xóm ngạc nhiên đã đành, mà ngay cả bà cụ Tứ, mẹ Tràng cũng rất ngạc nhiên. Làm sao kể xiết sự sững sờ của bà khi trông thấy người đàn bà đứng ở đầu giường của con mình, lại còn chào mình bằng u nữa. Bà không thể nghĩ rằng con mình lại có vợ, ngay trong cái thời buổi đói kém này. Bà cứ hấp háy cặp mắt cho đỡ nhoèn mà càng lúc nó cứ nhoèn mãi ra.
Tình huống càng bất ngờ đến hài hước khi chính Tràng cũng vẫn còn “ngỡ ngàng như không phải”. “Ngồi ngay giữa nhà, đến bây giờ hắn vẫn còn ngờ ngợ như không phải. Ra hắn đã có vợ đấy ư?”. Mọi chuyện xảy ra quá bất ngờ, dường như chỉ là cơn mơ. Người đàn bà chỉ gặp mới hai lần lại trở thành vợ hắn. Mà thật ra, hắn cũng không có ý định gì với thị...Thị liều lĩnh đến với hắn chỉ bằng mộ câu nói suông. Thị theo hắn như phó mặc cho số phận. Cái đói đã đẩy họ đến với nhau.
Trong cái thời tao đoạn ấy, việc Tràng lấy vợ quả là một tình huống oái ăm. Ta sẽ mừng hay lo, buồn hay vui cho cặp vợ chồng này? Tâm trạng của những nhân vật trong câu chuyện chứa đầy những cảm xúc ngổn ngang và mâu thuỗn. Bà cụ Tứ vui vì cuối cùng con mình cũng có vợ nhưng lại tủi vì sự trớ trên của số phận : có phải thời “tao đoạn” như thế, người ta mới hcịu lấy con mình? Bà mẹ nghèo nặng trĩu những lo âu cho tương lai của con mình, “liệu chúng nó có nuôi nhau nổi sống qua được cơn đói khát này không?”. Câu hỏi từ tận đáy lòng của bà mẹ “chất chứa nỗi hoang mang, ám ảnh của kiếp bần hàn không lối thoát và cả sự rình rập trước ngõ của cơn ác mộng về cái đói chưa bao giờ dữ dội đến thế”. Trong lòng bà, ta cảm thấy cả nỗi buồn của một người mẹ không được thấy con trong ngày vui, không được một vài mâm làm lễ gia tiên. Trong lời nghẹn ngoài tâm sự của à có cả sự xót xa, một chút ân hận vì đã không làm được đầy đủ bổn phận của một người mẹ đối với con.
Tâm trạng của Tràng cũng biến đổi liên tục từ khi thị quyết định theo hắn về nhà. Tình huống nhặt vợ mang đầy vẻ bi hài, chỉ bằng những câu bông lơn và bốn chén bánh đúc, thị đã đồng ý làm bạn với hắn. Thị theo hắn dường như để giải quyết nhu cầu ăn. Những chuyện tưởng như rất thô luậ và trơ trẽn nhưng dưới ngọi bút tài tình của Kim Lân, nó trở nên nhẹ nhàng hơn và lấp ló tình thương. Tràng hoàn toàn mờ mịt về tương lai của mình “thóc gạo này đến thân mình còn chả biết có nuôi nổi không lại còn đèo bòng” nhưng hắn vẫn ra tay cưu mang người đàn bà nghèo khổ. Đói kém đã đẩy đưa người phụ nữ đến với hắn, mang đến cho hắn niềm hạnh phúc của một người có được mái ấm gia đình với bao ước mơ về tương lai dung dị nhưng đầy cảm động. Chính vì thế, hắn nhận ra trách nhiệm của mình đối với hạnh phúc mà mình vừa có được. Lòng hắn chợt loé lên một ý nghĩa được đổi đời, tự dưng hắn thấy ân hận , tiếc rẻ, vẩn vơ, khó hiểu.
Không cần dùng đến những lời lẽ đanh thép hay “đại ngôn” nhưng tác phẩm Vợ nhặt mang đến một giá trị nhân bản vô cùng to lớn. Bằng tình huống đầy bi hài, nó xoáy vào tố cáo chế độ thực dân phát xít, nguyên nhân trực tiếp dẫn đến cái đói kinh hoàng. Cái đói mang đến sự chết chót, tang thương khắp mọi nơi và cũng chính nó làm những giá trị con người bị hạ xuống mức thấp nhất. Con người dường như mất hẳn tính ngươờ, chỉ còn sống theo bản năng để được ăn, được sống...Cơn đói khát làm cho ngừoi đàn bà quên cả sĩ diện, đượcmì ăn hai con mắt trũng hoáy của thị sáng lên tức thì, thế rồi “thị sà xuống ăn thật. Thị cắm đầu ăn một chặp bốn bát bánh đúc liền chẳng chuyện trò gì”. Đoạn văn làm cho bất cứ ai có lương tâm cũng phải xấu hổ, phải quay mặt đi để cười ra nước mắt. Thì làm ta liên tưởng đến bà lão trong Một bữa no của Nam Cao. Con người trở nên trơ trẽn, mất nhân cách khi cái đói lởn vởn trong tâm trí. Giận thị nhưng ta vẫn xót xa trước dáng hình tiều tịu của thị “hôm nay thị rách quá, quần áo tả tơi như tổ đỉa, thị gầy sọp đi, trên cái khuôn mặt lưỡi cày xám xịt chỉ còn thấy hai con mắt”. Cái đói, với bóng đen kinh hoàng của nó bao trùm khắp mọi nơi, đè nặng lên cuộc sống bình thường của mỗi con người. Còn gì thê thảm bằng đám “rước dâu” có tiếng quạ kêu thê thiết đón chào, đêm tân hôn có tiếng ai hờ khóc tỉ tê “có mùi đốt đống rấm ở những nhà có người chết theo gió thoảng vào khét lẹt”. Thân phận bọt bèo của những con người như Tràng, những cám cảnh bần cùng ấy tự thân nó đã có sức tố cám mạnh mẽ cái tội ác của thực dân phát xít....
Thế nhưng, chính trong cái cảnh thê lương ấy, những tấm lòng nhân hậu lại sáng ngời lên mà tiêu biểu trong tác phẩm là bà cụ Tứ. Trong lòng người mẹ nghèo ấy lúc nào cũng mang sẵn tình thương con vô bờ bến “vừa ai oán vừa xót xa cho số kiếp của đứa con mình”. Trong cái nhìn đăm đăm vào người đàn bà đang “cúi mặt xuống, tay vân vê tà áo đã rách bợt” có sự xót thương, thông cảm sẻ chia. Tình thương con dù bao la đến mấy cũng có thể chỉ làm bà “rũ xuống hai dòng nước mắt”. Cái khổ đau vất vả một đời đã vắt kiệt nước mắt người mẹ. Nó không đủ để chảy thành dòng “rũ” xuống như chết non một cách tức tưởi. Không còn nước mắt nhưng bà vẫn nhận lấy nguy cơ bị cái chết gần thêm bước nữa.
Bằng ngòi bút tài năng của mình, Kim Lân có lúc đã đưa người đọc đến tận cùng màn đêm tối tăm, u ám, nhưng rồi lại nhẹ nhàng hé ra một khe sáng lấp ló đâu đó khiến chúng ta hướng về và vươn tới. Người dân Việt nam mà đại diện là những bà mẹ Tràng, anh Tràng và người đàn bà vẫn khát khao cuộc sống hạnh phúc tươi sáng hơn. “Bà lão nói toàn chuyện vui, chuyện sung sướng sau này”. Trong tâm trí bà đã có sẵn một viễn cảnh tươi sáng gia đình. Niềm vui làm bà mẹ Tràng nhẹ nhõm, tươi tỉnh khác thường , “cái mặt bủng beo u ám của bà rạng rỡ hẳn lên”. Ta vui lây niềm vui của gia đình hoà thuậ, đầm ấm, niềm vui của Tràng được thấy xung quanh mình hôm nay có gì vừa thay đổi mới mẹ, khác thường. Niềm vui bất chợt của gia đình làm ta cười sung sướng nhưng nước mắt vẫn cứ tuôn mãi nghẹn ngào. Ta múôn tha thứ tất cả, kể cả sự trơ tráo của người đàn bà và cả tội phung phí đến hai hào dầu của anh Tràng.
Chỉ một tình huống nhỏ nhoi nhưng Kim Lân đã gợi nên biết bao điều. Mỗi ý nghĩ của tình huống lại mang một giá trị nhân bản,tấm lòng nhân đạo bao la của nhà văn. Chính vì thế, tác phẩm mang đầy tình yêu thương nồng ấ mnư một ngọn lửa nhỏ lấp loé mãi trong cuộc đời. Và tác phẩm đã cho ta phát hiện thêm một bản chất tuyệt vời nhân hâu., tuyệt vời đứa hi sinh của những người nông dân Việt Nam. Dù đứng trước sự mất còn của mạng sống ( hiểu theo nghĩa đen trần trụi nhất) vẫn cưu mạng, vẫn lấy lại phẩm giá để làm người, để sống với hi vọng, với tương lai. Lá cờ đỏ sao vàng của Việt Minh dẫn đoàn đói khát đi phá kho thóc của Nhật đâu chỉ là mộng tưởng ? Tương lai mới “bạch sắc” (màu trắng) nhưng “dĩ thành hồng” (đã thành đỏ) rồi. Cách mạng đã gần kề, suối nguồn của chủ nghĩa nhân đạo sẽ tắm gội những con người bình dị nhưng có phẩm chất nhân đạo như cụ Tứ, như Tràng và cô “vợ nhặt” tội nghiệp....Họ sẽ viết tiếp truyện thống về phẩm giá con người Việt Nam trong tương lai.

Cái cò mà đi ăn đêm
Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao...
(Ca dao Việt Nam)
Sẽ chẳng bao giờ ta quên cánh cò bay mải mê chấp chới...cách cò trắng gầy guộc suy tư lặng lẽ như cuộc đời người mẹ. Người mẹ việt nam hiền lành, nhẫn nhục thương con va giầu lòng nhân ái. Chẳng biết từ bao giờ hình ảnh người mẹ đã trở thành một đề tài khá quen thuộc trong thi đàn văn học Việt Nam, đặc biệt là thời kỳ 1945-1975. Giữa những năm “đói mòn đói mỏi” ấy nếu như cái đói đã làm con người ta mất đi nhân tính vui với “một bữa no”, “một cái móng giò” thì đây vẫn còn những người mẹ giầu lòng nhân hậu săn sàng đánh đổi sự sống của mình để cưa mang kể khác. Có đọc Vợ nhặt của Kin Lân ta mới thấu hiểu thé nào là lòng mẹ. Vâng, “Lòng mẹ bao la như biển thái bình dat dào”.
Truyện được mở đầu bằng một tình huông khà độc đáo. Vào một buổi chiều “Tối sầm lại vì đói khát” giữa những năm tháng “người chết như ngả rạ” ấy. Chàng lại dắt về giới thiệu một “nàng dâu”. Cả cái xóm ngụ đang bị cái đói làm mờ cả măt ấy bỗng xôn xao hẳn lên: Người thở người thì “khẽ thì thầm” người “bỗng lại cười lên cùng cục” và họ cùng nín lặng. Cái khống khí ảm đạm ấy đi theo tràng và người đàn bà nọ đến tận nhà. Buổi lễ ra mắt hêt sức kỳ quặc và hết sức bất ngờ. Không bất ngờ làm sao được khi mọi chuyện lại xảy ra một cách chóng váng như thế, dẫu bà cụ Tứ có thương con đến mấy lòng cũng không khỏi ngạc nhiên. Tràng nhắc đi nhắc lại mấy lần: “Kìa nhà tôi nó chào u”. Nhưng bà cụ vẫn không hiểu. “Bà lão băn khoăn ngồi xuống giường. Ô hay, thế là thế nào nhỉ?”. Chỉ đến khi Tràng nhắc lại “Nhà tôi nó mới về làm bạn với tôi đấy u ạ.” thì bà lão mới vỡ lẽ. Ra là thế. Đọc đến đây tự dưng tôi lại nhớ đến bà mẹ trong Một đám cưới (Nam Cao), bà mẹ ấy trong đám cưới của con mình dù là một đám cưới nghèo đã hoạt bát và nhanh nhẹn biết bao. Giá trong hoàn cảnh khác có lẽ mẹ Tứ cũng vui mừng và hớn hở như ai, làm cha làm mẹ có ai lại không mong con cái yên bề gia thất có cháu để ẵm bồng, nhưng qua cái giọng ngập ngừng đứt quãng của Tràng hình như phần nào ta cũng nhận ra cái xót xa đến tội nghiệp. Tràng không ngờ. Bà lão càng không ngờ. Ai có thể ngờ rằng Tràng sẽ cưới vợ đúng hơn là nhặt vợ trong lúc này đâu. “Bà lão cúi đầu nín lặng. Bà lão hiểu rồi.”. Trong cái khoảnh khắc lặng im ấy có đến hàng trăm hàng nghìn nỗi lo toan giữa lòng mẹ. “Lòng người mẹ nghèo khổ ấy còn hiểu ra biết bao nhiêu cơ sự, vừa ai oán vừa tiếc thương cho số kiếp đứa con mình”. Chính giữa lúc này chấp nhận “nàng dâu” là mẹ Tứ đồng tình với cái khó cái khổ cái đói đang de doạ tính mạng của gia đình bà. Cuộc đời mà ai có thể biết được ngày mai sẽ còn ai sẽ mất ai trong những năm tháng đói khổ này. Cắhc hẳn bà nghĩ lung lắm. Ta chợt nhớ đến bà lão trong Một bữa no, cái đói làm người ta mất hết nhân cách mất cả tính người. Ở đấy mẹ Tứ có thể từ chối thẳng thừng “nàng dâu” mà anh con trai đã nhặt được. Tình cảnh này, có ai trách bà đâu. Nhưng... làm sao bà cụ có thể hành động như thế một khi bà nghĩ đến cái được vợ của con và cái mất của người kia thì người ta theo không về ở với con mình. Bà mẹ quê hiền lành. Làm sao bà có thể chối từ khi người đàn bà đáng thương kia cũng đang đói khổ như bà. Tục ngữ có câu: “Thương người như thể thương thân”. Phải rồi, bà đã khổ và đã hiểu thế nào là đói khổ thì lẽ nào... Nhiều khi cái khổ, cái đói lại giúp người ta xích đến gần nhau hơn! Hình như sự đồng cảnh là một động lực thúc đẩy người ta hiểu và thông cảm nhau hơn.
Bà lão đã khóc, “trong đôi mắt kèm nhèm của bà rũ xuống hai dòng nước mắt”. Có thể nói đoạn anỳ Kim Lân đã trở thành một nàh quay phim tài ba. Từ từ trong cận cảnh hiện lên đôi mắt hằn dấu chân chim một thời vất vả của mẹ Tứ và trên khoé mắt nứt nẻ ấy rịn ra một giọt nước mắt khô héo. Nước mắt của người già. Nguyễn Khuyến đã viết:
Tuổi già hạt lệ như sương
Hơi đâu ép lấy hai dòng chứa chan.
Năm tháng qua đi, những nhọc nằhn, lo toan, vất vả đã vắt kiệt sức mẹ. Mẹ không khóc được nữa “nước mắt người già chảy ngược vào trong tim”. Vâng, mẹ già rồi nước mắt của mẹ chỉ đủ làm thành hai dòng lăn chậm trên khuôn mặt già nua nhân hậu ấy thôi. Bà khóc cho niềm vui và khcó cho cả nỗi buồn. Đấy là nước mắt của người mẹ! “May ra mà qua khỏi được cái tôi đoạn này thì thằng con bà cũng có vợ, nó yên bề nó, chẳng may ông giời bắt chết cũng phải chịu chứ biết thế nào mà lo hết được”. Bà lão nghĩ thế nên bà quyết định. “Ừ thôi tuỳ các con”. - Đọc đến đây ta như cùng Tràng “thở phào một cái ngực nhẹ hẳn đi”. Tất cả những gì của thực tại của đói rét ngoài kia vụt biến đi phút chốc, chỉ con đây cái khung cảnh ấm áp của gia đình. Bà lão vui, vui lắm chứ, bà nói với nàng dâu mới với cái giọng ngân nga như hát “ Nhà ta thì nghèo...ai khó ba đời”. Người già hay cả nghĩ, lắm lo xa, bà lão chợt : “Nghĩ đến ông lão, đến đứa con út”, “đến cuộc đời cực khổ dằng dặc của mình mà lo lắng” đời chúng nó liệu có hơn bố mẹ trước kia không? Người xưa nói đúng, bao giờ lòng mẹ cũng bao la, cũng “dạt dào” như “nước trong nguồn chảy ra”. Giữa lúc đói nghèo lại phải “đèo bòng” thêm một miệng ăn mẹ Tứ nghĩ về nàng dâu mới không phải ở cảm giác của một người biết ơn, mà tràn đầy tình yêu thương. Người mẹ nghèo nhân hậu ấy càng thấu hiểu cảnh ngộ xót xa của nàng dâu mới càng thương chị ta hơn. Tâm trạng bà cụ buồn vui lẫn lộn. Giữa cái “tao đoạn” này niêm vui càng trông càng tội nghiệp. Đọc đến đây tôi cứ hình dung cái cảnh con chim sơn ca đang bị giam hãm trong lồng. HÌnh như niềm vui của mẹ Tứ ở đây cũng trở nên héo hon, như không thể thoát ra khỏi nỗi ám ảnh của sự buôồ tủi, xót thương của cái không khí thời đại lúc bấy giờ. Nhưng với tấm lòng của người mẹ, bà vẫn gượng làm vui “cái mặt bủng beo u ám của bà rạng rỡ hẳn lên. Bà lão săm sắn thu dọn, quét tước nhà cửa”, “vừa ăn vừa kể chuyện làm ăn”, “nói toàn chuyện vui, toàn hcuyện sung sướng ngày sau”. Tất cả như vẽ ra trước mắt chúng ta khung cảnh đầm ấm, hoà thuận của một gia đình, bình thường nhưng lại rất bất bình thường trong những tháng năm 1945. Tác giả đã khéo giấu đi cái không khí ảm đạm thê lương ngày thường chăng? Theo tôi thì không. Chính lòng mẹ đang vun vén cho hạnh phúc mới của con đấy. Dù chẳng trọn vẹn nhưng cũng phần nào gieo vào lòng đôi vợ chồng trẻ niềm tin vào ngày mai. Một ngày mai tươi sáng hơn đang chờ họ. Mẹ nghĩ thế và chắc chắn sẽ là như thế! Chính tình thương của mẹ đã mang đến hạnh phúc cho Tràng , đem lại lối thoát cho vợ Tràng và tất yếu tình thương ấy sẽ mãi mãi nâng đỡ họ.

Nạn đói khủng khiếp và dữ dội năm 1945 đã hằn in trong tâm trí Kim - một nhà văn hiện thực có thể xem là con đẻ của đồng ruộng, một con người một lòng đi về với “thuần hậu phong thuỷ” ấy.Ngay sau Cách mạng, ông đã bắt tay ngay vào viết tác phẩm Xóm ngụ cư khi hoà bình lặp lại (1954), nỗi trăn trở tiếp tục thôi thúc ông viết tiếp thiên truyện ấy. Và cuối cùng, truyện ngắn Vợ Nhặt ra đời. Trong lần này, Kim Lân đã thật sự đem vào thiên truyện của mình một khám phá mới, một điểm sáng soi chiếu toàn tác phẩm. Đó là vẻ đẹp của tình người và niềm hi vọng vào cuộc sống của những người nông dân nghèo tiêu biểu như Tràng, người vợ Nhặt và bà cụ Tứ. Thiên truyện thể hiện rất thành công khả năng dựng truyện, dẫn truyện và đặc sắc nhất là Kim Lân đã có công khám phá ra diễn biến tâm lý thật bất ngờ.
Trong một lần phát biểu, Kim Lân đã từng nói “Khi viết về nạn đói người ta thường viết về sự khốn cùng và bi thảm.Khi viết về con người năm đói người ta hay nghĩ đến những con người chỉ nghĩ đến cái chết. Tôi muốn viết một truyện ngắn nhưng những con người ấy không nghĩ đến cái chết mà vẫn hướng tới cuộc sống, vẫn hi vọng, vẫn tin tưởng vào tương lại.Họ vẫn muốn sống, sống cho ra con người”. Đó chính là tình người và niềm hi vọng về cuộc sống về tương lai của những con người đang kề cận với cái chết. Bằng cách dẫn truyện, xây dựng lên tình huống “nhặt vợ” tài tình kết hợp với khả năng phân tích diễn biến tâm lý nhân vật thật tinh tế và sử dụng thành công ngôn ngữ nông dân, ngôn ngữ dung dị, đời thường nhưng có sự chọn lọc kĩ lưỡng, nhà văn đã tái hiện lại trước mắt chúng ta một không gian đói thật thảm hải ,thê lương. Trong đó ngổn ngang những kẻ sống người chết, những bón ma vật vờ, lặng lẽ giữa tiếng khóc hờ và tiếng gào thét gửi gắm trong không gian tối đen như mực ấy những mầm sống đang cố vươn đến tương lai, những tình cảm chân thành, yêu thương bình dị nhưng rất đỗi cao quý ấy và nhà văn đã để những số phận như anh Tràng, người vợ nhặt và bà cụ Tứ được thăng hoa trước ngọn cờ đỏ phấp phới cùng đám người đói phá kho thóc của Nhật ở cuối thiên truyện.
Có thể nói rằng Kim Lân đã thực sự xuất sắc khi dựng lên tình huống “nhặt vợ” của anh cu Tràng. Tình huống ấy là cánh của khép mở để nhân vật bộc lộ nét đẹp trong tâm hồn mình. Dường như trong đói khổ người ta dễ đối xử tàn nhẫn với nhau khi miếng ăn của một người chưa đủ thì làm sao có thể đèo bồng thêm người này người kia. Trong tình huống ấy, người dễ cấu xé nhau, dễ ích kỉ hơn là vị tha và người ra rất dễ đối xử tàn nhẫn, làm cho nhau đau khổ. Nhưng nhà văn Kim Lân lại khám phá ra một điều ngược lại ở các nhân vật anh cu Tràng, người vợ nhặt và bà cụ Tứ. Chúng ta từng kinh hãi trước “xác người chết đói ngập đầy đường”, “người lớn xanh xám như những bóng ma”, trước “không khí vẩn lên mùi hôi của rác rưởi và mùi gây của xác người”, từng ớn lạnh trước “tiếng quạ kêu gào thảm thiết” ấy nhưng lạ thay chúng ta thật không thể cầm lòng xúc động trước nghĩa cử cao đẹp mà bình thường, dung dị ấy của Tràng, bà cụ Tứ và của người vợ Tràng nữa. Một thanh niên của cái xóm ngụ cư ấy như Tràng, một con người – thân xác vạm vỡ, lực lưỡng ấy dường như ngờ nghệch thô kệch và xấu xí ấy lại chứa đựng biết bao nghĩa tình cao đẹp. “Cái đói đã tràn vào xóm tự lúc nào”, vậy mà Tràng vẫn đèo bòng thêm một cô vợ trong khi anh không biết cuọc đời phía trước mình ra sao. Tràng đã thật liều lĩnh. Và ngay cô vợ Tràng cũng thế. Hai cái liều ấy gặp nhau kết tụ lại thành một gia đình. Điều ấy thật éo le và xót thương vô cùng. Và dường như lúc ấy trong con người của Tràng kia đã bật lên niềm sống, một khát vọng yêu thương chân thành. Và dường như hắn đang ngầm chứa một ao ước thiết thực về sự đầm ấm của tình cảm vợ chồng, của hạnh phúc lứa đôi. Hành động của Tràng dù vô tình, không có chủ đích, chỉ tầm phơ tầm phào cho vui nhưng điều ấy khong hề mở cho ta thấy tình cảm của một con người biết yêu thương, cưu mang, đùm bọc những người đồng cảnh ngộ. Như một lẽ đương nhiên, Tràng đã rất ngỡ ngàng, hắn đã “sờ sợ”, “ngờ ngợ”, “ngỡ ngàng” như không phải nhưng chính tình cảm vợ chồng ấy lại củng cố và nhen nhóm ngọn lửa yêu thương và sống có trách nhiệm với gia đình trong hắn. Tình nghĩa vợ chồng ấm áp ấy dường như làm cho Tràng thay đổi hẳn tâm tình. Từ một anh chàng ngờ nghệch, thô lỗ, cọc cằn, Tràng đã sớm thay đổi trở thành một người chồng thật sự khi đón nhận hạnh phúc gia đình. Hạnh phúc ấy dường như một cái gì đó “ôm ấp, mơn man khắp da thịt Tràng tựa hồ như có một bàn tay vuốt nhẹ sống lưng”.Tình yêu , hạnh phúc ấy khiến “trong một lúc Tràng dường như quên hết tất cả, quên cả đói rét đang đeo đuổi, quên cả những tháng ngày qua”. Và Tràng đã trở dậy. Hắn có những thay đổi rất bất ngờ nhưng rất hợp logíc. Những thay đổi ấy không có gì khác ngoài tâm hồn đôn hâu, chất phác và giàu tình yêu thương hay sao? Trong con người của Tràng khi trở dậy sau khi chào đón hạnh phúc ấy thật khác lạ. Tràng không là anh Tràng ngày trước nữa mà giờ đây đã là một người con có hiếu, một người chồng đầy trách nhiệm dù chỉ trong ý nghĩ. Thấy mẹ chồng nàng dâu quét tước nhà cửa, hắn đã bừng bừng thèm múôn một cảnh gia đình hạnh phúc. “Hắn thấy yêu thương căn nhà của hắn đến lạ lùng”, “hắn thấymình có trách nhiệm hơn với vợ con sau này”. Hắn cũng xăm xắn ra sân dọn dẹp nhà cửa. Hành động cử chỉ ấy của Tràng đâu chỉ là câu chuyện bình thường mà đó là sự chuyển biến lớn. Chính tình yêu của người vợ, tình mẹ con hoà thuận ấy đã nhen nhóm trong hắn ước vọng về hạnh phúc, niềm tin vào cuộc sống sẽ thay đổi khi hắn nghĩ đến đám người đsoi và lá cờ đỏ bay phấp phới. Rồi số phận, cuộc đời hắn, của vợ hắn và cả người mẹ của hắn nữa sẽ thay đổi. Hắn tin thế.
Nạn đói ấy không thể ngăn cản được ánh sáng của tình người . Đêm tố íây rồi sẽ qua đi để đón chờ ánh sáng cuộc sống tự dong đang ở phía trước sức mạn của thời đại. Một lần nữa, Kim Lân không ngần ngại hạnh phúc, niềm tin ấy trong các nhân vật của mình. Người vợ nhặt làm thay đổi cuộc sống của xóm ngụ cư nghèo nèn, tăm tối ấy, đã làm cho những khuôn mặt hốc hác, u tối của mọi người rạng rỡ hẳn lên. Từ con người chao chát chỏng lọn đến cô vợ hiền thục, đảm đang là một quá trình biến đổi. Điều gì làm thị biến đổi như thế? Đó chính là tình người, là tình thương yêu. Thị tuy theo khôgn Tràng về chỉ qua bốn bát bánh đúc và hai câu nói tầm phơ tầm phào cảu Tràng nhưng chúng ta không khinh miệt thị. Nếu có trách thì chỉ có thể hướng vào xã hội thực dân phong kếin đã bóp nghẹt quyền sống của con người. Thị xuất hiện không tên tủoi, không quê quán, trong tư thế “vân vê tà áo rách bợt bạt”, điệu bộ trông thật thảm ahị nhưng chính con người ấy lại gieo mầm sống cho Tràng, làm biến đổi tất cả, từ không khí xóm ngụ cư đến không khí gia đình. Thị đã đem đến một luồng sinh khí mới, sinh khí ấy chỉ có được trong con người thị dung chứa một niềm tin, một ước vọng cao cả vào sự sống vào tương lai. Thị được miêu tả khá ít song đó lại là nhân vật không thể thiếu cho tác phẩm. Thiếu thị, Tràng vẫn chỉ là anh cu Tràng ngày xưa, bà cụ Tứ vẫn lặng thầm trong đau khổ, cùng cực. Kim Lân cũng thật thành công khi xây dựng nhân vật này để góp thêm tiếng lòng ca ngợi sức sống của vẻ đẹp tình người, niềm tin vào cuộc đời phía trước trong những ngày con người đói khổ ấy. Và thật ngạc nhiên, khi nói về ước vọng ở tương lại, niềm tin vào hạnh phúc , vào cuộc đời người ta dễ nghĩ đến tuổi trẻ như Tràng và người vợ nhưng Kim Lân lại khám phá ra một nét đẹp độc đáo vô cùng : tình cảm, ước vọng ở cuộc đời lại được tập trung miêu tả khá kĩ ở nhân vật bà cụ Tứ. Đến nhân vật này, Kim Lân tỏ rõ bút pháp m iêu tả tâm lý nhân vật. BÀ cụ Tứ đến giữa câu chuyện mới xuất hiện nhưng nếu thiếu đi nhân vật này, tác phẩm sẽ không có chiều sâu nhân bản. Đặt nhân vật bà cụ Tức vào trong tác phẩm, Kim Lân đã cho chúng ta tấhy rõ hơn ánh sáng cảu tình người trong nạn đói. Bao giờ cũng thế, các nhà văn múôn nhân vật nổi bật cá tính của mình thường đặt nhân vật ấy vào tình thế căng thẳng. Ở đso dĩ nhiên phải có sự đấu tranh không ngừng không những giữa các nhân vật mà độc đáo hơn là ngay trong chính nội tâm của mỗi nhân vật ấy. BÀ cụ Tứ là một điển hình. Việc Tràng lấy vợ đã gây một chấn động lớn trong tâm thức ngươờ mẹ nghèo vốn thương con ấy. Bà ngạc nhiên ngỡ ngàng trước sự xuất hiệ cua rmột người đàn bà trong nhà mình mà lâu nay và có lẽ chưa bao giờ bà nghĩ đến. Hết ngỡ ngàng, ngạc nhiên bà cụ đã “cúi đầu nín lặng”. Cử chỉ, hành động ấy chất chứa bao tâm trạng. Đó là sự đan xen lẫn lộn giữa nỗi tủi cực, nỗi lo và niềm vui nỗi buồn cứ hoà lâẫ vào nhau khiến bà thật căng thẳng. Sau khi thấu hiểu mọi điều bà nhìn cô con dâu đang “vân vê tà áo rách bợt bạt” mà lòng đầy xót thương. Bà thiết nghĩ “người ta có gặp bước khó khăn này, người ta mới lấy đến con mình, mà con mình mới có vợ”. Và thật xúc động, bà cụ đã nói , chỉ một câu thôi nhưng sâu xa và có ý nghĩa vô cùng “Thôi , chúng máy đã phải duyên phải kiếp với nhau thì u cũng mừng lòng”.
Đói khổ đang vây lấy gia đình bà, cuộc sống của bà sẽ ra sao khi mình đang ngấp nghé trước vực thẳm của cái chết. Nhưng trong tâm thức người mẹ nghèo ấy, đói khổ không phải là một vật cản lớn. Đói rét thật nhưng trong lòng bà cụ vẫn sáng lên tấm lòng yêu thương chân thành. Bà thương con, thương dâu và thương cho chính bản thân mình. Bà cụ Tứ từ những nỗi lo, nỗi tủi cực về gia cảnh vẫn không ngừng bùng cháy lên ngọn lửa của tình người. Bà đang giang tay đón nhận đứa con dâu lòng đầy thương xót, trong tủi cực nhưng vẫn ngầm chứa một sức sống thật mãnh liệt. Chính ở ngươờ mẹ nghèo khổ ấy, ngọn lửa của tình người, tình thương yêu nhân loại bùng cháy mạnh mẽ nhất. Trong bóng tối của đói nghèo đang hùng hổ vây quanh, bà lão vẫn gieo vào lòng những con mình niềm tin về cuộc sống. Bà nhắc đến việc Tràng nên chuẩn bị một cái phên nuôi gà, rồi vịêc sinh con đẻ cái, bà lão nói toàn chuyện vui trong bữa cơm ngày đói thật thảm ahị. Bà đã đón nhận hạnh phúc của các con để tự sưởi ấm lòng mình. Đặc biệt chi tiết nồi cám ở cuối thiên truyện thể hiện khá rõ ánh sáng của tình người. Nồi chè cám nghẹn ứ cổ và đắng chát ấy lại là món quà của một tấm lòng đôn hậu chất chứa yêu thương. Bà lão “lễ mễ” bưng nồi chề và vui vẻ giới thiệu “Chè khoán đấy. Ngon đáo để cơ”. Ở đây nụ cười đan xen lẫn ngước mắt. Bữa cơm gia đình ngày đói ở cúôi thiên truyện không khỏi làm chạnh lòng chúng ta, một nỗi xót thương cay đắng cho số phận của họ song cũng dung chứa một sự cảm phục lớn lao ở những con người bình thường mà đáng quý.
Kim Lân bằng nghệ thuật viết văn già dặn, vững vàng đã đem đến một chủ đề mới trong đề tài về nạn đói. Nhà văn đã khẳng định ánh sáng của tình người thật thành công ở ba nhân vật. Điều làm chúng ta trân trọng nhất chính là vẻ đẹp của tình người và niềm hi vọng vào cuộc sống một cách mạnh mẽ nhất ở nhưng thân phận đói nghèo, thảm hại kia. Ba nhân vật :Tràng, vợ Tràng và bà cụ Tứ cùng những tình cảm, lẽ sống cao đẹp của họ chính là những điếm áng mà Kim Lân từng trăn trở trong thời gian dài để thể hiện sao cho độc đáo một đề tài tâm lý nhân vật, khả năng dựng truyện và dẫn truyện của Kim Lân - một nhà văn được đánh giá là viết ít nhưng tác phẩm nào cũng có giá trị là vì lẽ đó.
“Cái đẹp cứu vớt con người” (Đôxtôiepki). Vâng Vợ nhặt của nhà văn Kim Lân thể hiện rõ sức mạnh kì diệu ấy. Ánh sáng của tình người, lòng tin yêu vào cuộc sống là con nguồn mạch giúp Kim Lân hoàn thành tác phẩm. Ông đã có đóng góp cho văn học Việt Nam nói chung, về đề tài nạn đsoi nói riêng một quan niệm mới về lòng người và tình người. Đọc xong thiên truyện, dấu nhấn mạnh mẽ nhất trong tâm hồn người đọc chính là điểm sáng tuyệt vời nhất.

Trong các nhà văn viết về nông thôn, người đọc dể dàng nhận thấy nổi bật lên là ngòi bút Kim Lân. Là cây bút truyện ngắn vững vàng, ông đã viết về cuộc sống và con người nông thôn bằng tình cảm, tâm hồn của một nhà văn chân chất , vốn là đứa con của đồng ruộng. Ngòi bút ấy hấp dẫn chúng ta trước hết là tính nhân bản sâu sắc ngay cả khi con người phải sống trong cảnh khốn cùng nhất, đói khổ tối tăm đến đâu vẫn phải vượt lên trên tất cả để sống, để hy vọng. Đó chính là khát khao chính đáng, là vẻ đẹp bất diệt của cội nguồn nhân bản con người. Trong nạn đói khủng khiếp 1945 Kim Lân đã nhìn thấy ở họ “những con người đói-họ không nghĩ đến cái chết, mà vẫn nghĩ đến cái sống”. Cái nhìn ấy chứa đựng một triết lý sống lạc quan sâu sắc của con người trong cuộc sống , mà ở đây lại là những con người lao động cùng khổ đang đứng trước bờ vực của cái chết. Cùng sống, cùng đói, cùng ăn cháo cám như họ , nhà văn không chỉ hiểu mà còn tin yêu họ tin vào cái sức sống bất diệt của họ. Từ niềm tin đáng quý ấy “Vợ Nhặt” đã ra đời. “Vợ Nhặt” là bức tranh toàn cảnh về cuộc sống, suy nghĩ, nghị lực của những con người ấy trong nạn đói 1945.

Trong nạn đói kinh hoàng ấy bao người dân phải sống trong cảnh cơ cực. Ăn còn không đủ no nói gì đến cái mặc. Cảnh ngộ bi đát, những số phận đáng thương ấy đang đứng trên bờ vực thẳm của cái chết. Xung quanh họ đâu đâu cũng thấy thần chết đang rình rập và mỗi giây mỗi phút trôi qua lại có biết bao người chết vì đói. Cái chết len lỏi vào cuộc sống của họ rõ rệt qua từng ngày . “Người chết như ngả rạ, không khí vẩn lên mùi gây của xác người, mùi đốt đống rấm ở những nhà có người chết theo gió thoảng vào khét lẹt” và “tiếng hờ khóc tỉ tê lúc to, lúc nhỏ giữa đêm khuya”….Tưởng như tử thần có thể dắt họ đi bất cứ khi nào.

Thế nhưng giữa cái cảnh ngộ tang thương ấy những con người kia tuyệt nhiên không nghĩ đến cái chết, mà trong suy nghĩ cũa họ chỉ tồn tại chữ sống mà thôi. Dường như có một sức mạnh nào đó giữ họ lại với cuộc sống này. Tìm mọi cách để có thể sống, có thể tồn tại trong trận đói lịch sử này. Trận đói mà đến “năm 2000 khi nhắc lại con cháu chúng ta cũng không khỏi rùng mình”. Kim Lân đã diễn tả điều đó một cách chân thực qua từng nhân vật của truyện bằng ngòi bút nhân đạo sâu sắc và tấm lòng cảm thông của người cùng cảnh ngộ.

Bà cụ Tứ - người mẹ nông dân nghèo đã trải qua một cuộc đời cực khổ dài dằng dặc, bước đi đã “lọng khọng”, đôi mắt đã “kèm nhèm”, bà đã ở cái tuối gần đất xa trời vậy mà những ngày đói khủng khiếp bà vẫn hướng về cuộc sống tươi đẹp cho dù niềm hy vọng ấy thật mỏng manh. Trong buổi tối khi gặp “nàng dâu mới” tuy “biết rằng chúng nó có nuôi nổi nhau sống qua được trong cơn đói khát này hay không?” nhưng bà vẫn vui vẻ và hy vọng “ừ thì thôi các con đã phải duyên phải kiếp với nhau u cũng mừng lòng"… “Rồi ra may mà ông giời cho khá. Biết thế nào được hở con, ai giàu ba họ, ai khó ba đời? Có ra thì rồi con cái chúng mày về sau”. Một niềm tin thật giản dị, đó là niềm tin vào cuộc sống của những người lao động ngay trong những cảnh ngộ khốn cùng và bi đát nhất. Một niềm tin như thế thật đáng trân trọng bởi không những nó cho con người thêm nghị lực để vươn lên mà còn mà còn mang ý nghĩa nhân bản sâu sắc: nói lên sức sống bất diệt của con người. Niềm tin như một ngọn gió nhẹ nhàng thổi vào cuộc sống của những con người ấy, giúp họ vơi đi nỗi đau, vượt qua khó khăn.

Sáng hôm sau một niềm vui mới len nhè nhẹ khiến bà “nhẹ nhõm tươi tỉnh hẳn lên”. Trong nạn đói năm ấy, con trai bà cưới vợ có lẽ là một điều “xa xỉ”. Nhưng trong suy nghĩ của bà không tồn tại hai chữ đó. Có thêm người là có thêm hy vọng. Nhiều hy vọng nhỏ để góp lại thành một nỗi khát khao lớn cho dù trong nhà thiếu cái ăn cái mặc vẫn không ngừng hy vọng. Còn sống là còn khát khao được sống. “Bà dậy sớm xăm xắn thu dọn quét tước nhà cửa, giẫy những búi cỏ mọc nham nhở trong vườn. Bữa cơm ngày đói thật thảm hại nhưng bà nói toàn những chuyện vui, những chuyện sung sướng về sau này”. Người mẹ nghèo ấy vẫn nghĩ đến “cái sống” ngay bên bờ vực của cái chết. Hình ảnh đàn gà con sinh sôi nảy nở như tượng trưng cái sức sống kỳ diệu của những người lao động. Người đọc không khỏi xúc động trước nồi “cháo cám” mà bà nấu cho con trai và con dâu. Trong tận cùng của sự thảm hại “cháo cám” có một cái tên mới: “chè khoán” thật lạc quan biết mấy, Bà vẫn tươi cười đon đả múc cho hai đứa con. Thế nhưng thấp thoáng đâu đó trong nụ cười ấy vẫn tồn tại một nỗi hờn tủi. Với tấm lòng thương yêu chân thực và một tâm hồn yêu cuộc sống đến kỳ lạ của người mẹ đã tiếp thêm sức mạnh cho hai đứa con tội nghiệp.

Ở nhân vật Tràng “cái sống” không chỉ là tìm cách kiếm cái ăn cái mặc nuôi mẹ, nuôi bản thân qua những ngày đói khó mà còn mang ý nghĩa hạnh phúc : xây dựng tổ ấm gia đình . “Cái sống” ở đây đồng nhất với niếm hạnh phúc và do đó nó là cái sống cao đẹp hơn cái sống đơn thuần chỉ là để chống đói. Kim Lân đã nói về “Vợ Nhặt”: “Điều đáng nói nhất là trong cái đói con người vẫn nghĩ đến những điều sung sướng nên người ta mới lấy nhau”. Vì vậy, tuy Tràng “chợn” nghĩ “thóc gạo này đến thân mình cũng chả biết có nuôi nổi không lại còn đèo bồng” nhưng niềm khát khao hạnh phúc gia đình đã vượt lên trên tất cả khiến anh “chậc, kệ!” và thế là giữa trận đói kinh hoàng ấy, một mái ấm đơn sơ đã ra đời. Niềm vui có vợ của Tràng được Kim Lân diễn tả rất thực và rất sinh động qua việc anh dẫn vợ về với “vẻ mặt phớn phở khác thường” với “nụ cười tủm tỉm một mình và đôi mắt sáng lên lấp lánh”. Cuộc sống gia đình khiến Tràng trở thành một con người khác. Anh cảm thấy dạt dào hạnh phúc khi đã có một tổ ấm gia đình và anh đã nghĩ đến tổ ấm ấy bằng lòng yêu thương và tinh thần trách nhiệm: “bây giờ hắn mới thấy hắn nên người, hắn thấy hắn có bổn phận phải lo lắng cho vợ con sau này”. Lúc này đây niềm hạnh phúc tưởng chừng như bình dị của một con người lại làm trỗi dậy bản năng sống, bản năng cần phải trưởng thành hơn nữa . Đoạn văn chứa đựng tình cảm nhân đạo của Kim Lân đã nói rõ nhân vật đang hướng về một cuộc sống mà anh khao khát: cuộc sống vợ chồng trong tổ ấm gia đình. Kết truyện Tràng nghĩ về “lá cờ đỏ sao vàng” thực sự là tín hiệu mới mẻ về một sự đổi thay xã hội rất lớn lao, có ý nghĩa quyết định với sự đổi thay của mỗi số phận con người. Một cuộc sống tràn đầy hạnh phúc tràn đầy niềm hy vọng đối lập với thực tế khốn cùng, một màu đen u ám của nạn đói. Hai hình ảnh hoàn toàn không có điểm chung. Hy vọng trong cái thực tế ấy có lẽ là viển vông, nhưng chính niềm tin và hy vọng đã cho họ nghị lực để sống, để vượt qua khó khăn, để có ngày mai tươi sáng hơn.

Ba nhân vật chính của truyện, chúng ta dễ dàng nhận thấy người vợ mà Tràng “nhặt” do không có tên. Tác giả gọi người “Vợ nhặt” là “thị”. Một người đàn bà tội nghiệp, không nơi nương tựa, không gia đình, đói khát, cùng đường tới mức liều lĩnh và trơ trẽn, chỉ với bốn bát bánh đúc đã đồng ý làm vợ Tràng. Việc thị “theo không” về làm vợ Tràng trong hoàn cảnh đói kém lúc bấy giờ mang ý nghĩa hướng về cái sống rất rõ: vừa là cái sống theo ý nghĩa chống đói, vừa là cái sống trong hạnh phúc gia đình. Về nhà chồng, trở thành “nàng dâu mới” thị như đã đổi khác “rõ ràng là người đàn bà hiền hậu đúng mực không còn vẻ gì chao chát chỏng lỏn như mấy lần Tràng gặp ở tỉnh”. Chị dậy sớm cùng mẹ chồng dọn dẹp thu xếp nhà cửa. Có phải vì nghĩ đến cuộc sống gia đình, đến trách nhiệm làm vợ, làm dâu mà chị đổi khác như vậy? Cuộc sống gia đình mới đã thổi vào chị một làn gió sự sống . Cái tăm tối, cái đói khát bị xua đi, sự tốt đẹp trở lại với con người.

Bên cạnh ba nhân vật trung tâm, một hình ảnh mờ nhạt cũng góp phần vào hy vọng về “cái sống” đó là những người dân xóm ngụ cư. Những con người lặng lẽ âm thầm trong bóng tối đang bị đè nặng xuống vực thẳm của trận đói khủng khiếp bỗng như xôn xao, bừng lên trong khoảng khắc của buổi chiều khi Tràng dẫn vợ về: “những khuôn mặt hốc hác, u tối của họ bỗng dưng rạng rỡ hẳn lên. Có cái gì lạ lùng và tươi mát thổi vào cuộc sống đói khát, tăm tối ấy của họ”. Những ánh mắt sáng lên, những tiếng cười vui vẻ, những lời thì thầm bàn tán có phải đó chính là biểu hiện của việc hướng về một cuộc sống khác? Họ vui khi Tràng có vợ. Niềm vui ấy nói lên họ đang nghĩ đến “cái sống”, đang nghĩ về một cuộc sống tốt đẹp hơn ngay trong lúc họ đang phải sống đói khổ, cùng quẫn nhất.

“Vợ Nhặt” – những con người đói , đã không nghĩ đến cái chết, mà vẫn nghĩ đến cái sống. Điều này đã làm nên giá trị nhân bản sâu sắc của tác phẩm và cho ta thấy nét đẹp của tâm hồn nhân hậu và sức sống bất diệt của những người nông dân lao động trong những ngày khủng khiếp nhất của trận đói 1945. Cảnh đời cũ vẫn là tối tăm, ngột ngạt, nhưng nhân vật của Kim Lân đã có được niềm tin và hy vọng vào cuộc sống. Và chắc chắn cuộc đời họ sẽ được đổi khác, hình ảnh cuối cùng của tác phẩm “lá cờ đỏ bay phấp phới” thể hiện niềm tin đó.

Nhan đề Vợ nhặt, truyện ngắn của Kim Lân, thật hấp dẫn; nó có thể là câu chuyện tình ở xóm ngụ cư, có thể là Nắng sớm tình yêu v.v… Với “vợ nhặt”, “anh cu Tràng” đã nhặt được vàng. Theo lý thuyết hiện đại về truyện ngắn, mỗi truyện là một “việc vặt” đăng trên báo hàng ngày (một tai nạn xe hoả, một vụ giết cha, bắt được của…) cộng với những tình cảm, những xúc động, xót thương, từ một sự việc bất chợt hàng ngày ấy, người viết truyện ngắn xây dựng một tượng trưng, một đột biến trong cuộc đời nhân vật. Vợ nhặt của Kim Lân cũng vậy, là chuyện một người đàn ông nghèo lấy vợ. Từ chất liệu bình thường đó, nhà văn tưởng tượng những hoàn cảnh, những con người, xây dựng tình duyên trong sáng, đầy xót thương, giữa một khung cảnh đói khát, chết chóc. Truyện ngắn này có những sức rung động bên trong của nó : sự đối lập giữa hoàn cảnh u ám bên ngoài và những tâm hồn nhân hậu, những thỏi vàng ròng, của thế giới bên trong của ba nhân vật. Và,từ những con người lầm lụi, cô đơn, họ quây quần thành một gia đình đầm ấm, chan chứa tình thương. Đó là biến động lớn trong cuộc đời họ. Tràng có vợ, một hạnh phúc bất ngờ đến với anh, khiến anh bàng hoàng, tưởng như mơ ngủ, cô “vợ nhặt” (đã nhặt được ở chợ thì đâu có tên tuổi, tác giả gọi cô là “cô ả”, “người đàn bà”, “thị” ) trở thành “nàng dâu”, người đàn bà biết quán xuyến gia đình, nhà cửa, còn bà Tứ thì khóc mấy lần, con trai bà nên người, bà có chết cũng yên lòng. Tình thương yêu đã biến dổi những con người.

Kim Lân đưa người đọc vào một xóm ngụ cư; người đọc nhưn lạc vào một không gian lạ lẫm (một phương diện của thi pháp truyện, đặc biệt là truyện phiêu lưu ); ở đấy những con người tốt bụng, trẻ con đùa nghịch với Tràng, mỗi khi anh đi qua xóm; ở đấy bóng tối chế ngự, “chiều chạng vạng”, những ngày đói thì cảnh tối sẩm lại. Tràng “nhặt” được vợ, đưa qua xóm, cũng là một buổi chiều, gió thổi ngăn ngắt, với những gương mặt hốc hác u tối; hai người đi vào con đường sâu thẳm; tiếng chó sủa. Đến nhà, một túp lều rúm ró, tối om, lát sau, ánh sáng ngọn đèn dầu toả ra ấm áp, rồi sáng hôm sau, nắng mùa hè chói chang, rực rỡ, nhà cửa, sân vườn đang quang quẻ. Tình thương yêu toả sáng.

Các nhân vật ấy đáng yêu làm sao! Tràng yêu trẻ hàng xóm và được trẻ yêu anh : anh chàng cục mịch, vạm vỡ, hay đùa, tủm tỉm cười một mình, khi anh dẫn cô vợ nhặt qua xóm - buổi “rước dâu” nghiêm trang, bọn trẻ tinh nghịch hò reo : Chông vợ hài; cả với cô gái rách rưới không quen biết, cũng có khi anh đùa, anh hò : Muốn ăn cơm trắng mấy giò… và ở chợ, vì câu đùa vui Rích bố cu.. có về với tớ thì về, mà Tràng có vợ. Cô “vợ nhặt” là một cô gái cong cớn (Điêu! Người thế mà điêu, cô ả mắng Tràng nói bâng quơ: có về thì về; cô đi theo ngay. Và khi đã là người vợ, người đàn bà trở thành hiền hậu, người vợ đảm đang, nàng dâu hiền. Có vợ, Tràng trở thành người khác, lòng ngập tràn niềm vui sướng. Cô gái chỏng lỏn này là nguồn vui của cuộc đời có thể khác đi; tiếng chổi của nàng dâu mới quét sân kêu sàn sạt trên mặt đất, là một tín hiệu mới. Bà Tứ cũng vậy, trước kia lọng khọng, hay lẩm bẩm một mình, nay nhanh nhẹn, rạng rỡ hẳn lên: bà nói với con trai, với con dâu mới, những lời nhân hậu. Từ khi bà hiểu rồi ( hiểu người đàn bà đứng kia, giữa nhà bà, là vợ con trai bà, là con dâu bà, do cái duyên số), biết bao kỷ niệm và xót thương, một đời cơ cực, chồng và con gái út đã chết, bà khóc mấy lần; sáng hôm sau, bà lanh lẹn, xăm xắn, đùa cợt trong nước mắt ( bát cháo cám đắng chát, bà bảo hai con là chè ngon đáo để). Tình yêu đã biến đổi ba con người khốn khỏ ấy. Trơ trọi trở thành đầm ấm, giá lạnh bơ vơ trỏ thành vui tươi, bóng tối trở thành nắng sớm chan hoà. Tình yêu là tất cả.

Kim Lân tả một đám cưới, đám cưới lạ lùng, có một không hai. Nhà văn đưa người đọc vào một không gian kỳ lạ, đau xót, của người dân nghèo xóm ngụ cư đói rách - hỏi vợ, cưới vợ, và đón dâu, một đám cưới làm người đọc sa nước mắt, giữa cảnh xác người chết đói rải rác khắp hố và chợ, quạ bay từng đàn trên trời, trẻ con, người lớn sống sót thì dật dờ như bóng mà. Tràng hỏi vợ một lần ở đầu đường với mọt câu hò vẩn vơ ở đầu đường, một lần nữa ở xó chợ với mấy bát hành đúc. Sau khi ăn bánh đúc “hà ngon”, cô gái trỏ thành cô dâu, áo quẩn tả tơi với cái nón rách và một cái thúng con đựng vài thứ lặt vặt. Cuộc rước dâu thật thê thảm. Tiếng quạ kêu trên cây gạo. Bóng cô dâu, chú rẻ lủi thủi cách nhau ba, bốn bước, giữa hai dãy nhà tối om. Song, đúng là cô dâu, trông thẹn thẹn hay đáo để, ngượng ngùng díu hai chân vào nhau; còn chú rể thì tủm tỉm cười, vênh vênh cái mặt, anh không thể tin được rằng anh có vợ, sự việc không có thật. Cuộc đón dâu tại nhà không kém tủi hờn. Bà mẹ chưa về, chú rể đứng ngây giữa nhà, cô dâu ngồi mớm mép giường. Bà Tứ về, bà vui mừng, bà khóc: con trai bà có vợ, có thể chẳgn ai khó ba đời, có thể cuộc đời cơ cực của mẹ con bà sẽ sang trang. Từ đây, với ngọn đèn dầu toả sáng, với những lời đầy ân tình của bà, hình thành một gia đình ấm cúng, và sớm hôm sau, túp lều cũng lột xác, sáng chói lên dưới nắng hè. Tất cả là tình yêu.

Vợ nhặt của Kim Lân là một loại truyện ngắn cổ điển, với cốt truyện là một “việc vặt” hàng ngày; nàh văn hư cấu những tình huống đặc biệt, rất hấp dẫn: xóm ngụ cư, năm chết đói, một người đàn ông “nhặt vợ” ở chợ mang về nhà; sự việc chớp nhoáng, song đầy ý nghĩa với ba con người, ba cuộc đời. Nhà văn đưa hành động truyện vào bên trong, vào thế giới thế giới tâm linh của ba nhân vật, - hành động của tâm linh, tạo nên một thế giới con người rất đẹp, một chủ nghĩa nhân bản pha chút hài hước thật hấp dẫn.

Người "vợ nhặt" trong tác phẩm là một con số không tròn trĩnh: không tên tuổi, không quê hương, không quá khứ. Từ đầu đến cuối tác phẩm chỉ được gọi là ả ("mấy cô gái lại cứ đẩy vai cô ả này ra"), thị ("thị cong cớn..."), người đàn bà ("người đàn bà đi sau hắn...")... Quá khứ mà chị ta có cũng chỉ là một lần chọc ghẹo với Tràng "thị liếc mắt cười tít".
Chân dung chị ta hiện ngay ra từ đầu là những nét không mấy dễ nhìn. Đó là hình ảnh của một người đàn bà gầy vêu vao, ngực gầy lép, khuôn mặt lưỡi cày xám xịt, cong quần áo thì rách như tổ đỉa.
Chị ta hiện ra trước mắt mọi người với điệu bộ còn xa mới gọi là dịu dàng. Đàn bà gì mà "sầm sập chạy tới", "sưng sỉa nói", "đứng cong cớn trước mặt hắn"...
Đã thế, chị ta cũng thuộc loại ăn nói chỏng lỏn, ghê gớm, mở miệng thì "bỏ bố", "sợ gì"...
Và trên hết, chị ta là một người đang đói. Đói đến mức quên cả ý tứ, sĩ diện tối thiểu của một người con gái.
2. Thế nhưng tất cả những nét đanh đá, chỏng lỏn, chao chát ấy chỉ là cái vẻ bề ngoài mà chị ta phô ra để chống chọi với đời. Còn con người thật của chị ta, khi đi với Tràng mới hiện lên đầy đủ.
Người đàn bà cong cớn ấy, ngay từ khi theo Tràng về nhà đã khác. Cứ như không phải là người đàn bà đanh đá, chao chát nữa mà là một con người khác, một cô dâu ngoan ngoãn dễ thương đang về nhà chồng.
Khi bước vào nhà Tràng, người đàn bà ấy "ngồi mớm ở mép giường hai tay khư khư ôm cái thúng, mặt bất thần", cái thế ngồi rất rụt rè và chông chênh. Đó cũng là cái tâm trạng ngổn ngang trăm mối của lòng người.
Nhưng có lẽ nét đẹp của người đàn bà ấy, thực sự hiện ra rõ nhất là sau buổi gặp gỡ với bà cụ Tứ và buổi sáng hôm sau của cuộc đời làm vợ.
Một chi tiết khiến người đọc không thể quên ở người "vợ nhặt" là chi tiết chị bưng lấy bát chè cám mà người mẹ chồng đưa cho. Hai con mắt chị "tối lạ" nhưng ngay lúc đó chị "điềm nhiên vào miệng". Đây là một chi tiết đắt giá. Chị đã không nỡ làm mất đi niềm vui tội nghiệp của người mẹ già nua kia. Hóa ra người "vợ nhặt" vô danh ấy lại không vô nghĩa. Bóng dáng của chị hiện ra tuy không lộng lẫy nhưng gợi lên một sự ấm áp. Chị mang đến một làm gió tươi mát cho cuộc sống tối tăm bên bờ cái chết.

Gợi ý làm bài:

Tràng là nhân vật chính trong Vợ nhặt. Câu chuyện ở đây là câu chuyện của chính anh. Đề yêu cầu phân tích nhân vật, có nghĩa là phân tích toàn diện một con người tron văn học, từ lai lịch, diện mạo cho đến ngôn ngữ, hành động, tâm trạng... Tuy nhiện, anh Tràng là một người lao động rất bình thường, thân phận thấp kém nên khác với bà cụ Tứ, anh ít có những suy nghĩ bên trong. Khi phân tích, tập trung vào mấy điểm:

1.Lai lịch, ngoại hình:

- Tràng là một gã trai nghèo khổ, dân cư ngụ, làm nghề đẩy xe bò thuê, nuôi mẹ già. Dân cư ngụ là nhưng người vốn từ nơi khác đến. Vì thế, dân cư ngụ không có ruộng đất, những thứ vô cùng quan trọng đối với người nôn dân thời xưa. Đã vậy, họ còn bị phân biệt đối xử, thường phải ở nơi bìa làng, hoặc ở chỗ hẻo lánh. Nhà cửa của anh ta, cái được gọi là “nhà” thì luôn vắng teo đứng rúm ró trên mảnh vườn mọc lổn nhổn những búi cỏ dại. Hơn nữa, vì là dân ngụ cư, Tràng bị coi khinh, chẳng mấy ai thèm nói chuyện, trừ lũ trẻ hay chọc ghẹo khi anh ta đi làm về.

- Tràng có ngoại hình xấu xí, thô kệch. Mỗi buổi chiều về, hắn bước ngật ngưỡng trên con đuờng khẳng khiu luồn qua cái xóm chợ của những người ngụ cư vào bên trong bến. Hắn vừa đi vừa tủm tỉm cười, hai con mắt nhỏ tí, gà gà đắm vào bóng chiều, hai bên quai hàm bạnh ra, rung rung làm cho cái bộ mặt thô kệch của hắn lúc nào cũng nhấp nhỉnh những ý nghĩ vừa lý thú vừa dữ tợn... Còn đầu của Tràng thì cạo trọc nhẵn, cái lưng to rộng như lưng gấu, ngay cả cái cuời cũng lạ, cứ phải ngửa mặt lên cười hềnh hệnh.

2.Tính cách:

- Tràng là người vô tư, nông cạn.

+Tràng là người hầu như không biết tính toán, không ý thức hết hoàn cảnh của mình. Anh ta thích chơi với trẻ con và chẳng khác chúng là mấy. Mỗi lần Tràng đi làm về, trẻ con trong xóm cứ thấy cái thân hình to lớn, vập vạp của hắn dốc chợ đi xuống là ùa ra vây lấy hắn, reo cười váng lên. Rồi chúng, đứa túm đằng trước, đứa túm đằng sau, đứa cù, đứa kéo, đứa lôi chân không cho đi. Khi ấy, Tràng chỉ ngửa mặt lên cười hềnh hệch. Anh với lũ trẻ con như anh em, bè bạn và cái xóm ngụ cư ấy mỗi chiều lại xôn xao lên được một chút.

+Ngay cả chuyện quan trong như lấy vợ, Tràng cũng chỉ quyết định trong chốc lát. Đó là lần gò lưng kéo cái xe thóc vào dốc tỉnh, Tràng hò một câu chơi cho đỡ nhọc. Chủ tâm của anh ta là vui đùa. Thế rồi, một người đàn bà đang đói bám lấy để được ăn bánh, Tràng cũng vui vẻ chấp nhận. Lần thứ hai, cô ta tới ăn vạ, Tràng chấp nhậ đưa về nhà để thành… vợ chồng! Thật, xưa nay chưa có ai quyết định việc lấy vợ nhanh chóng như Tràng!

- Tràng là người đàn ông nhân hậu phóng khoáng.

+Thật ra, ban đầu Tràng không chủ tâm tìm vợ. Thấy người đàn bà đói, anh cho ăn. Khi thấy thị quyết theo mình thì Tràng vui vẻ chấp nhận. Tràng lấy vợ trước hết vì lòng thương đối với một con người đói khát hơn mình.

+Khi người phụ nữ chấp nhận làm vợ, Tràng đã có ý thức chăm sóc: Hôm ấy hắn đưa thị vào chợ tỉnh bỏ tiền ra mua cho thị cái thúng con đựng vài thứ lặt vặt và ra hàng cơm đánh một bữa no nê… Anh còn mua 2 hào dầu thắp để vợ mới vợ miếc cũng phải cho nó sáng sủa một tí.

+Lấy nhau chẳng phải vì tình, lại “nhặt vợ” một cách dễ dàng, nhưng không vì thế mà Tràng coi thường người vợ của mình. Anh muốn làm cho người ấy được vui (khoe mua dầu về thắp sáng), có lúc muốn thân mật nhưng không dám suồng sã. Tràng trân trọng, nâng niu hạnh phúc mà mình có được: Trong lúc Tràng như quên hết những cảnh sống ê chề, tăm tối hằng ngày, quên cả đói khát ghê gớm đang đe doạ, quên cả những tháng ngày trước mặt. Trong lòng hắn bây giờ chỉ còn tình nghĩa giữa hắn với người đàn bà đi bên. Một cái gì mới mẻ, lạ lắm, chưa từng thấy ở người đàn ông nghò khổ ấy, nó ôm ấp mơn man khắp da thịt Tràng, tựa hồ như có bàn tay vuốt ve nhẹ trên sống lưng.

- Sau khi lấy vợ, Tràng trở thành một người sống có trách nhiệm.

+Anh ngoan ngoãn với mẹ, tránh gợi niềm tủi hờn ở người khác. Đặc biệt, đối với Tràng, có vợ là bước sang một quãng đời khác: Sáng hôm sau, mặt trời lên bằng con sào, Tràng mới trở dậy. Trong người êm ái lửng lơ như người vừa trong mơ đi ra.

+Từ một anh phu xe cục mịch, chỉ biết việc trước mắt, sống vô tư, Tràng đã là người quan tâm đến những chuyện ngoài xã hội và khao khát sự đổi đời. Khi tiếng trống thúc thuế ngoài đình vang lên vội vã, dồn dập, Tràng đã thần mặt ra nghĩ ngợi, đây là điều hiếm có đối với Tràng xưa nay. Trong ý nghĩ cua anh lại vụt hiện ra cảnh những người nghèo đói ầm ầm keo nhau đi trên đê Sốp để cướp kho thóc của Nhật và đằng trước là lá cờ đỏ to lắm. Tràng nhớ tới cảnh ấy và lòng ân hận, tiếc rẻ và trong óc vẫn thấy đám người đói và lá cờ bay phấp phới... Tràng đã mở đầu cho câu chuyện Vợ nhặt bằng những bước ngật ngưỡng trên con đường khẳng khiu luồn qua cái xóm chợ của những người ngụ cư vào buổi chiều chạng vạng mặt người và cũng chính anh đã kết thúc câu chuyện ấy vào buổi sớm mai với một hình ảnh mới lạ về đoàn người nghèo đói vùng lên dưới bóng lá cờ đỏ bay phất phới.

3.Số phận:

- Cuộc đời của Tràng tiêu biểu cho số phận của người dân nghèo trước cách mạng tháng Tám. Khi chưa có nạn đói thì nghèo đến nỗi không lấy nổi vợ (con trai lão Hạc trong tác phẩm cùng tên Nam Cao cũng vì nghèo không lấy vợ, phẫn chí mà bỏ đi làm mộ phu), trong nạn đói lại lấy vợ, niềm hạnh phúc đan xen với bất hạnh.

- Cuộc đời của những người như Tràng nếu không có một sự thay đổi mang tính đột biến của cả xã hội sẽ sống mãi trong sự tăm tối, đói khát. Ở Tràng, tuy chưa có được sự thay đổi đó, nhưng cuộc sống đã bắt đầu hé mở cho anh một hướng đi. Đó là con đường đến với cách mạng một cách tự nhiên và tất yếu mà những người như Tràng sẽ đi và trong thực tế lịch sử, người nông dân Việt Nam đã đi.

4.Nghệ thuật xây dựng nhân vật của nhà văn

- Kim Lân đã khắc hoạ nhân vật Tràng với đầy đủ diện mạo, ngôn ngữ, hành động, đặc biệt là diễn biến tâm trạng của Tràng bằng ngòi bút sắc sảo. Anh chàng phu xe cục mịch nhưng có một đời sống tâm lý sống động, khi hãnh diện cái mặt vênh vênh tự đắc với mình bởi vừa mới nhặt được vợ, lúc lật đật chạy theo người đàn bà, như người xấu hổ chạy trốn, hay lúng túng, tay nọ xoa xoa vào vai kia, cũng có khi lòng quên hết những cảnh sống ê chề, tăm tối hằng ngày, chie còn tình nghĩa. Anh thô kệch nhưng không sỗ sàng, trái lại biết ngượng ngiụ, biết sợ, nhất là biết lo nghĩ cho cuộc sống về sau.

- Qua nhận vật Tràng, không những nhà văn phản ánh một mặt trận đen tối trong hiện thực xã hội trước năm 1945 cùng số phận của người dân nghèo mà còn phát hiện vẻ đẹp tâm hồn cua họ. Kim Lân đã tiếp nối những trang viết giàu chất nhân bản về người lao động bình thường của những nhà văn trước đó như Ngô Tất Tố, Thạch Lam, Nam Cao...

Phân tích đề:

- Bà cụ Tứ là nhân vật khá đặc biệt trong tác phẩm Vợ nhặt. Thành công của Kim Lân là xây dựng một nhân vật sống với tâm trạng là chính. Cần lưu ý: đề yêu cầu phân tích tâm trạng nhân vật chứ không phải phân tích nhân vật. Nếu phân tích nhân vật đơn thuần, người viết chú ý tới diện mạo, ngôn ngữ, hành động, tính cách… của nhân vật, thì phân tích tâm trạng nhân vật lại tập trung vào diễn biến đời sống bên trong của nhân vật.

- Khi phân tích tâm trạng bà cụ Tứ, người viết cần dõi theo tâm trạng của bà từ lúc bước vào nhà, nhìn thấy người lạ cho đến khi thừa nhận người ấy là con dâu mình và chăm lo cho hạnh phúc của đôi vợ chồng trẻ. Có thể chia “tâm trạng” ấy thành những chặng nhỏ. Ứng với mỗi chặng là một cung bậc tình cảm cùng sự suy nghĩ nổi trội. Sự phân chia ấy chỉ nhằm mục đích dễ tìm hiểu, phân tích, bởi tâm trạng của một con người là một thể thống nhất. Tâm trạng ấy có khi thể hiện thành lời nói, hành động bên ngoài, nhưng phần nhiều ở bà cụ Tứ là những suy nghĩ bên trong.

Bài làm:

Truyện ngắn Vợ nhặt được Kim Lân sáng tác sau Cách mạng tháng Tám, nhưng bối cảnh của tác phẩm là nạn đói khủng khiếp năm một chín bốn lăm.

Đặt câu chuyện trong bóng tối của thời sự đói khát và chết chóc ấy, nhà văn đã thể hiện cảm động tấm lòng yêu thương, đùm bọc lẫn nhau và niềm khao khát hạnh phúc của những người nghèo khổ. Vẻ đẹp nhân bản ấy được tác giả phát hiện và tập trung xây dựng thành công ở nhân vật bà cụ Tứ, mẹ của anh Tràng, người đã “nhặt” vợ.

Bà cụ Tứ là người mẹ nghèo khổ thương con như muôn ngàn người mẹ Viện Nam khác. Nhưng người mẹ ấy được đặt trong một tình cảnh hết sức éo le. Đó là việc Tràng, con trai của bà, giữa lúc nạn đói hoành hành lại lấy vợ. Nhưng dường như chính nghịch cảnh này càng làm nổi rõ ánh sáng tâm hồn ở người mẹ đáng thương.

Trong tác phẩm, bà cụ Tứ chỉ xuất hiện từ giữa truyện, lúc anh Tràng đưa vợ về, song từ đấy, dù rất ít nói, bà vẫn là người thu hutd nhiều nấht tâm trí của người đọc. Bởi trong lòng người mrj ấy, cảm trăm mối tơ vò, chuyện nay, chuyện xưa đan xen lẫn lộn, niềm vui, nỗi buồn, sự cay đắng tủi cực lẫn xót thương vây lấy.

1.Bà cụ Tứ về nhà

Như thường lệ, buổi chiều ấy trời sẩm tối, bà cụ Tứ về nhà. Chưa thất người, nhưng anh Tràng biết là mẹ, bởi ngoài đầu ngõ có tiếng người húng hắng ho. Từ ngoài rặng tre, bà lọng khọng đo vào. Tính bà vẫn thế, vừa đi vừa lẩm bẩm tính toán gì trong miệng. Nhưng hôm nay khác, thấy mẹ, Tràng reo lên như một đứa trẻ và gọi ới vào trong nhà: U đã về đấy! Anh con trai lật đật chạy ra đón mẹ từ ngoài cổng và trách sao bà về muộn. Ồ, hẳn có chuyện gì rồi, mọi bữa anh cu Tràng đâu có thế. Mà còn gọi ới vào trong nữa. Trong nhà nào có ai. Lâu nay, khi ông lão và đứa con gái út lần lượt ra đi, nhà chỉ còn mỗi hai mẹ con. Bà nhấp nháy hai con mắt nhìn Tràng, chậm hỏi: Có việc gì thế vậy? Anh cu Tràng chưa chịu nói, giục bà vào nhà.

Bà cụ Tứ phấp phỏng bước vào theo con vào nhà. Phấp phỏng vì ling tính cho bà biết trong nhà hẳn xảy ra chuyện gì. Mà quả đúng như vậy. Mới đến giữa sân, bà đứng sững lại và càng ngạc nhiên hơn. Trong nhà bà có người, lại là đàn bà. Người đàn bà nào ở trong ấy nhỉ? Bà chưa gặp, bà không quen bao giờ. Người ấy lại đướng ngay đầu giường thằng con mình thế kia? Sao lại chào mình bằng u?.. Ai thế nhỉ? Hàng loạt câu hỏi đặt ra trong đầu bà lão. Hay bà già rồi, trông gà hoá cuốc. Bà lão hấp háy cặp mắt cho đỡ nhoèn vì tự dưng bà lão thấy mắt mình nhoèn ra thì phải.. Không phải bà trông gà hoá cuốc, không phải mắt bà nhoèn. Đúng là có người rồi. Bà lão nhìn kỹ người đàn bà lần nữa, vẫn chưa nhận ra người nào. Bà lão quay lại nhìn con tỏ ý không hiểu.

Cái anh cu Tràng hôm nay thật lạ. Tự dưnng khách sáo với mẹ, cứ buộc bà lão phải ngồi lên giường lên chiếc ghế chĩnh chệnh rồi mới nói. Bà lập cập bước vào. Cái người đàn bà lạ ấy tưởng mẹ Tràng già cả, điếc lác lên cất tiếng chào đến lần thứ hai. Hoá ra, bà không điếc, bà mải băn khoăn vì người đàn bà ấy chào bà bằng u. Bà vẫn chưa hiểu vì sao lại thế. Đến khi anh Tràng nói: Nhà tôi nó mới về làm bạn với tôi u ạ! Thì bà hiểu rất nhanh. Đột ngột quá! Bà cúi đầu nín lặng. Bà không chỉ hiểu chừng ấy. Trong lòng người mẹ nghèo ấy còn hiểu ra biết bao nhiêu cơ sự, vừa ai oán vừa xót thương cho số kiếp của đứa con mình. Chao ôi, người ta dựng vợ gả chồng cho con là lúc trong nhà ăn nên làm nổi, những mong sinh con đẻ cái mở mặt sau này. Còn con mình thì… Chỉ nghĩ đó, bà đã thấy biết bao lo lắng, xót thương. Trong kẽ mắt kèm nhèm của bà rỉ xuống hai dòng nước mắt... Biết rằng chúng nó có nuôi nổi nhau sống qua được cơn đói khát này không?

2.Bà cụ Tứ với đôi vợ chồng son:

Vợ chồng anh cu Tràng nào biết nỗi lòng bà cụ Tứ. Trông cảnh của chúng, bà khẽ thở dài rồi nhìn đăm đăm vào người đàn bà mà từ giờ phút này đã là con dâu. Bà nhìn thị và bà nghĩ: Người ta có gặp bước khó khăn, đói khổ này, người ta mới lấy đến con mình. Mà con mình mới có được vợ... Nghĩ thế, bà càng cay đắng cho thân phận của mình. Bà là mẹ, bà đã chẳng lo được gì cho con... May ra mà qua được cái tao đoạn này thì thằng con bà cũng có vợ, nó yên bề nó, chẳng may ra ông giời bắt chết cũng phải chịu chứ biết thế nào mà la cho hết được? Trong cái khổ, có cái may. Bà khẽ dặng hắng một tiếng, nhẹ nhàng nói với “nàng dâu mới”: một khi các con đã phải duyên phải kiếp với nhau, bà cũng mừng lòng.

Bà cụ Tứ còn dặn dò đôi vợ chồng trẻ: Nhà ta nghèom liệu mà bảo nhau làm ăn. Khi anh Tràng bước dài ra sân, bà động viên nàng dâu: Rồi may ra ông giời cho khá... Biết thế nào hở con, ai giàu ba họ, ai khó ba đời? Rồi ra thì con cái chúng mày về sau.

Nói với con dâu là thế, nhưng lòng bà cụ Tứ thật ngổn ngang. Bà đăm đăm nhìn ra sông. Bóng tối trùm lấy hai con mắt. Mùi đốt đống rấm ở những nhà có người chết theo gió thoảng vào két lẹt. Bà lão thở dài ra một hơi. Bà lão nghĩ đến ông lão, nghĩ đến đứa con gái út. Bà lão nghĩ đến cuộc đời cực khổ dài dằng dặc của mình. Vợ chồng chúng nó lấy nhau, cuộc đời chúng nó liệu có hơn bố mẹ trước kia không? Những câu hỏi lại bám lấy trong đầu bà. Bà lão nhìn người đàn bà, lòng đầy xót thương. Bà nói với con dâu, lẽ ra đám cưới phải làm được dăm ba mâm, nhưng nhà mình nghèo quá. Chắc cuũngchả ai người ta chấp nhặt, chỉ mong vợ chồng hoà thuận là bà mừng. Nhưng lúc đói to thế này mà chúng mày lấy nhau thì bà thương quá.

Ôi biết bao là buồn, vui, vay đắng, tủi cực cùng sự lo lắng, thương xót đang tràn ngập trong lòng người mẹ nghèo khổ. Bà cụ nghẹn lời không nói được nữa. Bà không khóc mà nước mắt cứ chảy xuống ròng ròng. Nhưng bà đâu muốn để cho đôi vợ chồng son biết bà đang buồn. Khi anh cụ Tràng đánh liềm đốt đèn, bà lão vội vàng lau nước mắt ngửng lên. Bà chủ động nói vui: Có đèn à? Ừ thắp lên một tí cho sáng sủa... Dầu bây giờ đắt gớm lên mà ạ. Nói thế, rồi bà lão đứng dậy uể oải sang giường bên kia nằm. Bà đem cả cái tâm trạng ngổn ngang sang chiếc giường cũ kỹ!

3.Bà cụ Tứ sau đêm tân hôn của con trai:

Đêm hôm ấy, dẫu những tiếng khóc hờ ngoài xóm có lọt vào cái nhà rúm ró, nhưng đôi vợ chồng son hẳn ngủ rất ngon. Anh cu Tràng thật “hư”, khi, mặt trời lên bằng con sào, mới trở dậy, người êm ái lửng lơ như người từ trong mơ đi ra. Nàng dâu mới có vẻ “biết điều”, dậy sớm hơn, quét lại sân. Chỉ có bà lão, chắc đêm qua không ngủ được. Đầu hôm, bà nghĩ tới việc kiếm lấy ít nứa về đan cái phên ngăn căn nhà ra. Chưa biết chừng nửa khuya bà đã dậy. Khi anh cu Tràng thức dậy, xung quanh đã thay đổi mới mẻ, khác lạ. Nhà cửa, sân vườn đều được quét sạch sẽ gọn gàng... Hai cái ang nước vẫn để khô ong ở dưới góc ổi đã kín nước đầy ăm ắp. Đống rác mùn tung hoàn ngay lối đi đã hót sạch. Bà cụ Tứ đang lúi húi giẫy những bụi cỏ dại mọc nham nhở ngoài vườn.

Thấy con trai đã dậy, bà cụ Tứ vội giục nàng dâu đi dọn cơm ăn chẳng muộn. Sáng nay, lòng bà nhẹ nhõm, tươi tỉnh khác ngày thường, cái mặt bủng beo u ám của và rạng rỡ hẳn lên. Bà lão xăm xắn thu dọn, quét tước nhà cửa. Bà và cả đôi vợ chồng Tràng, hình như ai nấy đều có ý nghĩ rằng thu xếp nhà cửa cho quang quẻ, nề nếp thì cuộc đời có thể khác đi, làm ăn có cơ khấm khá hơn.

Bữa cơm sáng hôm nay cũng là bữa cơm ngày đói trông thật thảm hại. Nhưng có điều lạ là hôm nay, bạ cụ vừa ăn vừa kể chuyện làm ăn, gia cảnh với con dâu. Bà nói toàn chuyện vui, chuyện sung sướng về sau này. Bà bàn tính với nàng dâu khi nào có tiền mua lấy đôi gà, rồi ngoảnh đi ngoảng lại chẳng mấy chốc có một đàn gà cho mà xem. Vì thế chưa bao giờ trong nhà này mẹ conm lại đầm ấm, hoà hợp đến thế. Khi niêu cháo lõng bõng, mỗi người được có lưng nửa bát đã hết nhẵn, bà lão lật đật chạy xuống bếp, lễ mễ bưng ra một cái nồi khói bốc lên nghi ngút. Đấy là nồi cám, mỗi khi đưa vào miệng, đắng chát và nghẹn bứ trong cổ, nhưng bà lão cho mọi người mà miệng tươi cười, đon đả nói, gọi là “chè khoán” và khen ngon đáo để. Bà không muốn bữa ăn đang vui bỗng ngừng lại. Thực ra, lòng đau lắm. Cả một nỗi tủi hờn đang len vào tâm trí bà.

Khi ngoài đình bỗng dội lên một hồi trống, dồn dập, vội vã khiến đàn quạ trên những cây gạo cao chót vót ngoài bãi chợt hốt hoảng bay vù lên, lượn thành từng đám bay vẩn trên nền trời như những đám mây đen, bà cụ Tú giải thích cho nàng dâu biết đấy là tiếng trống thúc giục thuế. Đói khát như thế này, vẫn phải đóng thuế, làm sao mà sống qua ngày được. Bà ngoảnh vội ra ngoài vì không dám để con dâu thấy bà khóc. Mà đó lại là những giọt nứoc mắt khóc bởi cái tương lai mờ mịt, xanh xám của các con bà!

Bà cụ Tứ xuất hiện trong Vợ nhặt của Kim Lân có một đêm và non buổi sáng hôm sau. Chừng ấy thời gian vừa đủ cho một người ngủ dậy muôn. Nhưng đối với người mẹ nghèo khổ kia, quả là rất dài. Chừng ấy thời gian, song ở bà, có biết bao buồn vui, mừng tủi, cay đắng, âu lo, lẫn hy vọng. Người mẹ ấy đã sống trọn tất cả đời sống bên trong của một người con. Và, vì thế, dù thời gian mải miết trôi đi, hình tượng bà lão đáng thương đó vẫn hết sức sống động bởi đây là nhân chứng của một thời hãi hùng, cũng là biểu trưng cho trái tim, phẩm giá của một người mẹ!